01

وعَنْ أمير المؤمنين أبي حفص عمر بن الخطاب بن نفيل بن عبد العزى بن رياح بن عبد اللَّه بن قرط بن رزاح بن عدي بن كعب بن لؤي بن غالب القرشي العدوي رَضيَ اللَّه عَنْهُ قَالَ سمعت رسول اللَّه صلى اللَّه عليه وسلم يقول: (إنما الأعمال بالنيات، وإنما لكل امرئ ما نوى. فمَنْ كانت هجرته إِلَى اللَّه ورسوله فهجرته إِلَى اللَّه ورسوله، ومن كانت هجرته لدنيا يصيبها أو امرأة ينكحها فهجرته إِلَى ما هاجر إليه) متفق عَلَى صحته. رواه إماما المحدثين: أبو عبد اللَّه محمد بن إسماعيل بن إبراهيم بن المغيرة بن بردزبه الجعفي البخاري، وأبو الحسين مسلم بن الحجاج بن مسلم القشيري النيسابوري رَضيَ اللَّه عَنْهما في كتابيهما اللذين هما أصح الكتب المصنفة.

Mu’minleriň emiri Ebu Hafs Omar ibn El-Hattab ibn Nufeýl ibn Abdul’uzza ibn Riýah ibn Abdulla ibn Kurt ibn Rozah ibn Adiýý ibn Ka’b ibn Luäýý ibn Galib El-Kuraşiýý El-Adawiýýden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim diýipdir:

“Elbetde, amallar niýetlere baglydyr we elbetde, her bir adama niýet eden zady bolar. Kimde kim Allah we onuň Resuly üçin hijret etse, oňa Allah we Onuň Resuly üçin hijret eden sogaby bolar. Kim dünýä üçin ýa-da bir aýala öýlenmek üçin hijret etse, onda oňa şol hijret eden zady bolar”.

Salgylanma:

“(Muttafakun aleýhi) [1] Bu rowaýat edilen hadys, rowaýat edijileriň ymamlary bolan Ebu Abdulla Muhammed ibn Isma‘yl ibn Ibrahim ibn El-Mugyra ibn Berdizbe El-Jugfiýý El-Buhary we Ebul-Huseýin Muslim ibn El-Hajjaj ibn Muslim El-Kuşaýriý Neýsaburiýleriň (Allah olardan razy bolsun) hadys ylmynda ýazan kitaplarynyň içinde gelýär. Ol ikisiniň kitaplary iň sahyh, dogry kitap hasap edilýär. “

bellikler:

[1]Ylalaşylan hadys, ýagny Ymam Buhary we Ymam Muslim rowaýat eden.

02

وعَنْ أم المؤمنين أم عبد اللَّه عائشة رَضيَ اللَّه عَنْها قَالَت قَالَ رَسُول اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم: (يغزو جيش الكعبة فإذا كانوا ببيداء مِنَ الأرض يخسف بأولهم وآخرهم) قَالَت قلت: يا رَسُول اللّهِ كيف يخسف بأولهم وآخرهم وفيهم أسواقهم ومن ليس مِنْهم قَالَ: (يخسف بأولهم وآخرهم ثم يبعثون عَلَى نياتهم) مُتّفَقٌ عَلَيْهِ. هذا لفظ البخاري.

Mu′minleriň enesi bolan Ummu Abdulla Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Bir goşun söweş etmek üçin Käbä tarap ýöriş eder. Haçanda olar açyk bir meýdana gelenlerinde, olaryň başdan aýak hemmesini ýer ýuwudar. Men: “Ýa Resulallah! Nädip olaryň hemmesini ýer ýuwudar? Belki, olaryň içinde söwda üçin çykanlar ( ýa mejbur edilenler) ýa-da uruşmak niýeti bilen çykmadyklar hem bardyra?” diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Olaryň başdan aýak hemmesini ýer ýuwudar, soňra Kyýamat güni özleriniň niýetlerine görä direldiler” diýip aýtdy”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi, bu hadys Buharynyň sözidir.)

03

وعَنْ عائشة رَضيَ اللَّه عَنْها قَالَت قَالَ النبي صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم: (لا هجرة بعد الفتح ولكن جهاد ونية، وإذا استنفرتم فانفروا) مُتّفَقٌ عَلَيْهِ. ومعناه: لا هجرة مِنْ مكة لأنها صارت دار إسلام.

Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Fethden (Mekge – Yslam diýary bolandan soň, ýagny Müşriklerden azat edilenden) soňra, hijret [1] etmek ýokdur. Emma jihäd we (ýagşy) niýet bardyr. Egerde siz jihäd etmek üçin çagyrylsaňyz[2] , onda, şol bada olara goşulmaga howlugyň!”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

bellikler:

” [1] Ýagny diniň üçin göç etmek
[2]Ýagny, hökümdar tarapynda çagyrylsaňyz”

04

وعَنْ أبي عبد اللَّه جابر بن عبد اللَّه الأنصاري رَضيَ اللَّه عَنْهُما قَالَ: كنا مع النبي صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم في غزاة فقَالَ: (إن بالمدينة لرجالا ما سرتم مسيرا ولا قطعتم واديا إلا كانوا معكم حبسهم المرض. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Abdulla Jabir ibn Abdulla Ensaryýdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Bir gezek Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen bir söweşdedik. Ol şeýle diýdi: “Keselleri sebäpli söweşlere gatnaşyp bilmän Medinede galan şeýle bir adamlar bardyr, olar siziň her bir ýörän ýoluňyzda we her bir geçen jülgeleriňizde (niýetleri sebäpli) siziň bilen biledirler”.

وفي رواية: الا شركوكم في الأجر

Başga bir rowaýata:

“Olar sogapda siziň bilen şärikdirler” diýip gelýär.

ورَوَاهُ الْبُخَارِيُّ عَنْ أنس قَالَ: رجعنا مِنْ غزوة تبوك مع النبي صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم فقَالَ: ان اقواما خلفنا بالمدينة ما سلكنا شعبا ولا واديا الا وهم معنا حبسهم العذر.

Buharynyň rowaýatyna görä, Enes (Allah ondan razy bolsun) şeýle diýipdir:

“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen “Tebuk” söweşinden gaýdyp gelýärkäk, Ol şeýle diýdi: « Medinede biziň yzymyzda galan şeýle bir adamlar bardyr, biz her bir dag ýollaryndan ýa-da jülgelerden geçenimizde, olar biziň bilen biledirler, çünki olary uzurlary alyp galdy”.

Salgylanma:

(Muslim)

05

وعَنْ أبي يزيد معن بن يزيد بن الأخنس رَضيَ اللَّه عَنْهُم، وهو وأبوه وجده صحابيون قَالَ: كان أبي يزيد أخرج دنانير يتصدق بها فوضعها عند رجل في المسجد فجئت فأخذتها فأتيته بها فقَالَ: واللَّه ما إياك أردت! فخاصمته إِلَى رَسُول اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم فقَالَ: (لك ما نويت يا يزيد ولك ما أخذت يا معن) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ebu Ýezid Ma’n ibn Ýezid El-Ahnesden (Allah olardan razy bolsun) onuň özi, kakasy, atasy hem sahabalardandyr, ondan rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Kakam Ýezid sadaka bermek niýeti bilen birnäçe dinar çykaryp mesjitde bir adamyň ýanynda goýdy. Men olary alyp, kakamyň ýanyna bardym. Kakam maňa: “Wallahi, olary saňa bermek üçin goýmandym” diýdi. Biz bu mesele bilen Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyna bardyk. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem (kakama ýüzlenip): “Eý, Ýezid, sen öz niýetiňe görä sadakaň sogabyny gazandyň. Eý Ma’n, seniň hem alan zadyň, özüňkidir” diýip meseläni çözdi”.

Salgylanma:

(Buhary).

06

وعَنْ أبي إسحاق سعد بن أبي وقاص مالك بن أهيب بن عبد مناف بن زهرة بن كلاب بن مرة بن كعب بن لؤي القرشي الزهري رَضيَ اللَّه عَنْهُ أحد العشرة المشهود لهم بالجنة رَضيَ اللَّه عَنْهُم قَالَ: جاءني رَسُول اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم يعودني عام حجة الوداع مِنْ وجع اشتد بي فقلت: يا رَسُول اللّهِ إني قد بلغ بي مِنَ الوجع ما ترى وأنا ذو مال ولا يرثني إلا ابنة لي أفأتصدق بثلثي مالي. قَالَ (لا) قلت: فالشطر يا رَسُول اللّهِ فقَالَ (لا) قَالَ: فالثلث يا رَسُول اللّهِ قَالَ: (الثلث والثلث كثير أو كبير، إنك أن تذر ورثتك أغنياء خير مِنْ أن تذرهم عالة يتكففون الناس؛ وإنك لن تنفق نفقة تبتغي بها وجه اللَّه إلا أجرت عليها حتى ما تجعل في في امرأتك) قَالَ فقلت: يا رَسُول اللّهِ أخلف بعد أصحابي قَالَ: (إنك لن تخلف فتعمل عملا تبتغي به وجه اللَّه إلا ازددت به درجة ورفعة، ولعلك أن تخلف حتى ينتفع بك أقوام ويضر بك آخرون، اللَّهم أمض لأصحابي هجرتهم ولا تردهم عَلَى أعقابهم، لكن البائس سعد بن خولة!) يرثي له رَسُول اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَسَلّم أن مات بمكة. مُتّفَقٌ عَلَيْهِ.

Jennet bilen buşlanan on Sahabanyň biri bolan, Ebu Ishak Sa’d ibn Ebu Wakkas Mälik ibn Uheýb ibn Abdumänäf ibn Zahra ibn Kiläb ibn Murrä ibn Ka’b ibn Luaýý El-Kuraşiý El-Zuhriýden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Men “Hajjatul-Wadag”[1] senesi örän agyr keselläp ýatyrkam, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem meni soramana geldi. Men Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme: “Ýa Resulallah! Görşüň ýaly, meniň keselim gaty agyr. Men baý adam. Birje gyzymdan başga mirasdüşerimem ýok. Baýlygymyň üçden iki bölegini sadaka berip paýlaýynmy?” diýip soradym.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Ýok” diýdi. Men: “Ýa Resulallah, onda ýarysyny paýlaýynmy?” diýdim. Ol ýene-de: “Ýok” diýdi. Men ýene-de: “Ýa Resulallah, onda üçden bir bölegine näme diýersiň?” diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Üçden biri bolar, hat-da üçden biri hem köp bolar. Mirasdüşerleriňi baý goýup gitmegiň, olary garyp goýup halka mätaç etmegiňden has haýyrlydyr. Allahyň razylygyny gazanmak üçin harçlan her bir zadyň, hat-da aýalyň agzynda goýan lukmanyň sogabyny hem alarsyň!” diýdi.
Men Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme: “Ýa Resulallah, Siz (Mekkeden Medinä) gideniňizde men dostlarymdan aýra düşüp galmaly bolarmykam?”[2] diýdim.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Ýok, sen bu ýerde galmarsyň. Allahyň razylygy üçin (ençeme) ýagşy amallar edip, derejäňi we mertebäňi beýgeldersiň. Birnäçe mu’min adamlaryň senden peýdalanyp, beýleki kapyrlaryň bolsa, senden zyýan çekmekleri üçin, Allahdan seniň ömrüňi uzak etmegini umyt edýärin” diýdi. (Soňra şeýle doga etdi):
“Allahym! Sahabalarymyň hijretlerini tamamlaweri we olary yzlaryna gaýtarmaweri! Biçäre, Sa’d ibn Hawla!” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Sa’d ibn Hawlanyň Mekgede ölenine gaty gynandy”."

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

bellikler:

[1] Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ömrüniň ahyryndaky eden hoşlaşyk hajy. [2]Ýagny men Mekgede ölüp galarmykam diýip sorapdyr

07

وعَنْ أبي هُرَيْرَةَ عبد الرحمن بن صخر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (إن اللَّه تعالى لا ينظر إِلَى أجسامكم ولا إِلَى صوركم، ولكن ينظر إِلَى قلوبكم وأعمالكم.) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Hureýre Abdurrahmanibn Sahrdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Elbetde, Allah Tagala siziň bedenleriňize we daş keşpleriňize seretmez, eýsem, Ol siziň ýürekleriňize we amallaryňyza sereder”.

Salgylanma:

(Muslim)

08

وعَنْ أبي موسى عبد اللَّه بن قيس الأشعري رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال: سئل رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم عَنِ الرجل يقاتل شجاعة ويقاتل حمية ويقاتل رياء أي ذلك في سبيل اللَّه فقال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (من قاتل لتكون كلمة اللَّه هي العليا فهو في سبيل اللَّه) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Musa Abdulla ibn Kaýs El-Aşa’rydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Bir gezek Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemden: “Bir adam batyrlygyny (edermenligini) görkezmek üçin, beýlekisi (halkyny) goramak üçin, ýene-de biri ryýa (il görsün ýagny, iliň ýanynda özüni mert, gaýratly adam edip görkezmek) üçin söweşenleriň haýsy biri Fisäbililläh (ýagny Allah ýolundadyr)?” diýip soradylar. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Kimde-kim Allahyň kelimesiniň belent bolmagy üçin (ýagny, Yslam dini üçin) söweşse, ana, şol adam Allah ýolundadyr» diýip jogap berdi”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi).

09

وعَنْ أبي بكرة نفيع بن الحارث الثقفي رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال:(إذا التقى المسلمان بسيفيهما فالقاتل والمقتول في النار) قلت: يا رَسُول اللَّهِ هذا القاتل فما بال المقتول قال: (إنه كان حريصا عَلَى قتل صاحبه) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Bekre Nufeýg ibn El-Harys Sakafydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Iki musulman biri-birine gylyç çeken wagty, öldürenem ölenem dowzahdadyr”. Men: “Ýa Resulallah! Öldüreniň ýagdaýy belli, emma öleniň näme günäsi bar?” diýip soradym. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Çünki, ol hem ýoldaşyny öldürmegiň ugrundady” diýip jogap berdi”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

10

وعَنْ أبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم : (صلاة الرجل في جماعة تزيد عَلَى صلاته في سوقه وبيته بضعا وعشرين درجة؛ وذلك أن أحدهم إذا توضأ فأحسن الوضوء ثم أتى المسجد لا يريد إلا الصلاة، لا ينهزه إلا الصلاة، لم يخط خطوة إلا رفع بها درجة وخط عَنْه بها خطيئة حتى يدخل المسجد، فإذا دخل المسجد كان في الصلاة ما كانت الصلاة هي تحبسه، والملائكة يصلون عَلَى أحد كم ما دام في مجلسه الذي صلى فيه يقولون: اللَّهم ارحمه، اللَّهم اغفر له، اللَّهم تب عليه، ما لم يؤذ فيه ما لم يحدث فيه) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ. هذا لفظ مسلم. وقوله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (ينهزه) هو بفتح الياء والهاء وبالزاي: أي يخرجه وينهضه.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine gora, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

Bir adamyň jemagat bilen (mesjitde) okan namazy, onuň bazarynda (iş ýerinde) ýa-da öýünde okan namazyndan ýigrimi näçe esse derejesi artykdyr. Şeýlelikde, sizden biriňiz täretini gowy edip alsa, soňra diňe namaz okamak maksady bilen metjide barsa, tä mesjide girýänçä her äden ädimi üçin bir derejesi artyp, bir günäsi hem bagyşlanar. Mesjide girenden soň, namaz okamak üçin garaşyp duran wagtynda hem, namaz okap duran ýaly sogap gazanar. Siziň biriňiz namaz okan ýerinden aýrylman, hiç kime ezýet (zyýan) bermän we täretini bozman näçe durup bildigiçe, perişdeler: “Allahym, oňa rehim edeweri! Allahym, ony bagyşlaweri!
Allahym, onuň tobasyny kabul edeweri” diýip doga edip durarlar”. "

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi).

11

وعَنْ أبي العباس عبد اللَّه بن عباس بن عبد المطلب رَضِيَ اللَّهُ عَنْهما عَنْ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فيما يروى عَنْ ربه تَبَارَك وَتَعَالَى قال: (إن اللَّه تعالى كتب الحسنات والسيئات، ثم بين ذلك، فمن هم بحسنة فلم يعملها كتبها اللَّه تعالى عنده حسنة كاملة، وإن هم بها فعملها كتبها اللَّه عشر حسنات إِلَى سبعمائة ضعف إِلَى أضعاف كثيرة، وإن هم بسيئة فلم يعملها كتبها اللَّه عنده حسنة كاملة، وإن هم بها فعملها كتبها اللَّه سيئة واحدة) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ.

Ebul-Abbas Abdulla ibn Abbas ibn Abdulmuttalypdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Allah Tagaladan habar berip şeýle diýipdir:

“Allah Tagala ýagşy we ýaman işleriň ählisini ýazyp goýanda soňra, olary şeýle beýan etdi: “Kimdir biri ýagşylyk etjek bolup edip bilmese, Allah Tagala muny doly ýagşylyk edilen bir sogap edip ýazar. Eger biri ýagşylyk etmegi niýet edip, soňra şol ýagşylygy etse, Allah Tagala onuň şol ýagşylygyna on esseden başlap ýedi ýüz esse edip, hat-da ondan hem has köp sogap edip ýazar.
Eger-de, kim bir erbet iş etmegi niýet etse, soňra ol işi etmese, Allah Tagala oňa bir kämil sogap ýazar. Bir erbet iş etmegi niýet edip, soňra şol işi eden adama bolsa, Allah Tagala diňe bir günä ýazar”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

12

وعَنْ أبي عبد الرحمن عبد اللَّه بن عمر بن الخطاب رَضِيَ اللَّهُ عَنْهما قال سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (انطلق ثلاثة نفر ممن كان قبلكم حتى آواهم المبيت إِلَى غار فدخلوه، فانحدرت صخرة مِنَ الجبل فسدت عليهم الغار فقالوا: إنه لا ينجيكم مِنْ هذه الصخرة إلا أن تدعوا اللَّه بصالح أعمالكم. قال رجل مِنْهم: اللَّهم كان لي أبوان شيخان كبيران، وكنت لا أغبق قبلهما أهلا ولا مالا، فنأى بي طلب الشجر يوما فلم أرح عليهما حتى ناما، فحلبت لهما غبوقهما فوجدتهما نائمين، فكرهت أن أوقظهما وأن أغبق قبلهما أهلا أو مالا، فلبثت والقدح عَلَى يدي أنتظر استيقاظهما حتى برق الفجر والصبية يتضاغون عند قدمي، فاستيقظا فشربا غبوقهما، اللَّهم إن كنت فعلت ذلك ابتغاء وجهك ففرج عنا ما نحن فيه مِنْ هذه الصخرة، فانفرجت شيئا لا يستطيعون الخروج. قال الآخر: اللَّهم كان لي ابنة عم كانت أحب الناس إلي. وفي رواية: كنت أحبها كأشد ما يحب الرجال النساء، فأردتها عَنْ نفسها فامتنعت مني حتى ألمت بها سنة مِنَ السنين فجاءتني فأعطيتها عشرين ومائة دينار عَلَى أن تخلي بيني وبين نفسها، ففعلت حتى إذا قدرت عليها. وفي رواية: فلما قعدت بين رجليها، قالت: اتق اللَّه ولا تفض الخاتم إلا بحقه، فانصرفت عَنْها وهي أحب الناس إلي وتركت الذهب الذي أعطيتها، اللَّهم إن كنت فعلت ذلك ابتغاء وجهك فافرج عنا ما نحن فيه، فانفرجت الصخرة غير أنهم لا يستطيعون الخروج مِنْها. وقال الثالث: اللَّهم استأجرت أجراء وأعطيتهم أجرهم غير رجل واحد ترك الذي له وذهب، فثمرت أجره حتى كثرت مِنْه الأموال فجاءني بعد حين فقال: يا عبد اللَّه أد إلي أجري. فقلت: كل ما ترى مِنْ أجرك مِنَ الإبل والبقر والغنم والرقيق. فقال: يا عبد اللَّه لا تستهزئ بي! فقلت: لا أستهزئ بك، فأخذه كله فاستاقه فلم يترك مِنْه شيئا، اللَّهم إن كنت فعلت ذلك ابتغاء وجهك فافرج عنا ما نحن فيه، فانفرجت الصخرة فخرجوا يمشون) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Abdurrahman Abdulla ibn Omar ibn Hattapdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim diýipdir:

"Sizden öňki ýaşap geçen kowumlardan üç sany adam ýolçulyga çykypdyrlar. Agşam düşende ýatmak üçin bir dagyň gowagyna giripdirler. Dagdan gopan bir uly daş togalanyp gowagyň agzyny ýapypdyr. Olar biri-birine: “Indi, sizi bu gowakdan diňe eden ýagşy amallaryňyzy ýatlap, Allah Tagala etjek doga-dilegleriňizden başga hiç bir zat halas edip bilmez” diýipdiler. Olaryň biri şeýle diýipdir:
“Allahym! Meniň garry enem-atam bardy. Olaryň agşamlyk naharynda iýýän süýtlerini ilki olara bermezden öň, ne çagalaryma ne-de hyzmatkärlerime, hiç kime bermezdim. Bir gün men mallaryma ot gözläp (ýa-da odun gözläp) uzagrak ýerlere gitmeli boldum. Olar ýatyp galýançalar yzyma dolanyp bilmedim. Agşamlyk süýdüni sagyp getirenimde olar eýýäm ýatyp galan ekenler. Olary oýarmagy we olardan öň çagalaryma ýa hyzmatkärlerime süýt bermegi göwnüme laýyk görmedim. Çagalarym aýaklarymyň aşagynda açlykdan ýaňa aglaşsalar-da, men süýtli çanagy elimde saklap tä daň atýança olaryň oýanaryna garaşyp durdym. Soňra olar oýanyp, agşamlyk süýtlerini içdiler.
Allahym! Eger men bu işi diňe Seniň razylygyň üçin eden bolsam, onda bizi bu gowakdan halas et!” diýdi. Şol wagt gowagyň agzy çalaja açyldy, emma ondan çykmak mümkin däldi. Ikinjisi şeýle diýdi:
“Allahym! Kakamyň doganynyň bir gyzy bardy. Men ony hemmelerden gowy görýärdim. (Başga bir rowaýata görä: “...bir adam bir aýaly nä derejede çyn ýürekden söýüp bilýän bolsa, men hem ony şol derejede söýýärdim”). Bir gün men oňa ýakynlaşmak isledim, emma ol garşy çykdy. Bir gytlyk ýyly ol meniň ýanyma geldi. Özüni maňa bagyşlamak şerti bilen men oňa ýüz ýigrimi dinar altyn pul berdim. Ol kabul etdi. Oňa ýanaşmak mümkinçiligi dörände, (başga bir rowaýatda: “...iki aýagynyň arasynda oturyp betpäl işe başlajak wagtym”) ol maňa:
“Allahdan gork! Nähak ýere, binika meniň gyzlyk möhrümi bozma!” diýdi. Men hem (Allahdan gorkup) çyn ýürekden söýüp arzuw eden gyzymdan uzaklaşdym, oňa beren altyn pullarymy-da alman goýup gaýtdym.
Allahym! Eger men bu işi diňe Seniň razylygyň üçin eden bolsam, onda bizi bu gowakdan halas et!” diýdi. Gowagyň agzy ýene-de biraz açyldy. Emma welin ondan çykmak ýene-de mümkin däldi. Üçünjisi şeýle doga etdi:
“Allahym! Men bir gezek birnäçe işgäri hakyna tutdum. Olaryň hemmesiniň iş haklaryny berdim. Emma biri öz hakyny alman goýup gitdi. Onuň iş hakyny işledip (mal-gara alyp) köpeltdim. Birnäçe wagtdan soň ol ýanyma gelip: “Eý Allahyň bendesi! Meniň hakymy ber!” diýdi. Men hem oňa: “Şu görýän bir süri düýeleriň, sygyrdyr goýunlaryň we gullaryň hemmesi seniň iş hakyňdan köpelen zatlar” diýdim. Ol maňa: “Eý Allahyň bendesi! Meniň üstümden güljek bolma” diýdi. “Men seniň üstüňden güljek bolamok” diýdim. Soňra ol adam hiç bir zat goýman mallaryň hemmesini sürip alyp gitdi.
Allahym! Eger men bu işi diňe Seniň razylygyň üçin eden bolsam, onda bizi bu gowakdan halas et!” diýdi. Gowagyň agzy doly açyldy we olar gowakdan çykyp gitdiler”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

13

وعَنْ أبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (واللَّه إني لأستغفر اللَّه وأتوب إليه في اليوم أكثر مِنْ سبعين مرة) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim diýipdir:

“Allaha kasam bolsun, men günde ýetmiş gezekden hem köpräk Allahdan meni bagyşlamagyny diläp, toba edýärin!”.

Salgylanma:

(Buhary)

14

وعَنِ الأغر بن يسار المزني رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (يا أيها الناس توبوا إِلَى اللَّه واستغفروه فإني أتوب في اليوم مائة مرة) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Agarr ibn Ýasar Muzaniýdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem:

“Eý ynsanlar! Allaha toba ediň we Ondan magfiret (bagyşlanmagyňyzy) soraň! Elbetde, Men bir günde ýüz gezek toba edýändirin” diýdi.

Salgylanma:

(Muslim)

15

وعَنْ أبي حمزة أنس بن مالك الأنصاري خادم رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (لله أفرح بتوبة عبده مِنْ أحدكم سقط عَلَى بعيره وقد أضله في أرض فلاة) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ.

Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň hyzmatkäri bolan, Ebu Hamza Enes ibn Mälik Ensarydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Bendesi toba edeni üçin Allahyň duýýan hoşallygy, siziň biriňiziň çöl-beýewanda ýitiren düýesini tapan wagty duýýan begenjinden hem has köpdir”.

وفي رواية لمسلم (لله أشد فرحا بتوبة عبده حين يتوب إليه مِنْ أحدكم كان عَلَى راحلته بأرض فلاة فانفلتت مِنْه وعليها طعامه وشرابه، فأيس منها فأتى شجرة فاضطجع في ظلها قد أيس مِنْ راحلته، فبينما هو كذلك إذ هو بها قائمة عنده، فأخذ بخطامها ثم قال مِنْ شدة الفرح: اللَّهم أنت عبدي وأنا ربك، أخطأ مِنْ شدة الفرح) .

Muslimiň başga bir rowaýatynda şeýle gelýär:

"“Bendesi toba edeni üçin Allahyň duýýan hoşallygy, siziň biriňiz ymgyr çölde üstündäki iýjek-içjek azygy bilen bilelikde düýesini gaçyrsa we ony tutup bilmän, düýeden umytsyz halynda, lapykeç bolup, bir agajyň kölegesinde ýatyrka, düýesiniň yzyna öwrülip ýanyna gelenini görse, şol wagt ol düýesiniň ýüpünden tutup, çäksiz begenjinden ýaňa:
(Allahym! Sen meniň Robbumsyň, men hem Seniň guluňdyryn diýip aýtmagyň deregine), aljyrap: “Allahym! Sen meniň gulumsyň, men hem Seniň robbuňdyryn” diýenini hem bilmän galan wagtyndaky duýýan begenjinden hem juda köp begenýändir” ."

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

16

وعَنْ أبي موسى عبد اللَّه بن قيس الأشعري رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال:)إن اللَّه تعالى يبسط يده بالليل ليتوب مسيء النهار، ويبسط يده بالنهار ليتوب مسيء الليل حتى تطلع الشمس مِنْ مغربها) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Musa Abdulla ibn Kaýs El-Eşa’rydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Allah Tagala gündiz günä iş edeniň tobasyny kabul etmek üçin gije elini açar, gije günä iş edeniň tobasyny kabul etmek üçin bolsa, gündiz elini açar. Gün batan ýerinden dogýança (ýagny, Kyýamat gopýança) bu şeýle dowam eder.

Salgylanma:

(Muslim)

17

عَنْ أبي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (من تاب قبل أن تطلع الشمس مِنْ مغربها تاب اللَّه عليه) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Kim Gün günbatardan dogmanka toba edip ýetişse, Allah Tagala onuň tobasyny kabul eder”.

Salgylanma:

(Muslim)

18

"عَنْ أبي عبد الرحمن عبد اللَّه بن عمر بن الخطاب رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُما عَنِ النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (إن اللَّه عَزّ َ وَجَلَّ يقبل توبة العبد ما لم يغرغر) رَوَاهُ الْتِّرْمِذِيُّ وقال حديث حسن.
"

Ebu AbdurrahmanAbdulla ibn Omar ibn Hattabdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Elbetde, Allah Azza we Jelle, bendesiniň tobasyny tä onuň jany bokurdagyna gelýänçä kabul etjekdir”.

Salgylanma:

(Tirmizi we “Hadys-Hasan, diýipdir)

19

عَنْ زر بن حبيش قال: أتيت صفوان بن عسال رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أسأله عَنِ المسح عَلَى الخفين فقال: ما جاء بك يا زر فقلت: ابتغاء العلم. فقال: إن الملائكة تضع أجنحتها لطالب العلم رضا بما يطلب. فقلت: إنه قد حك في صدري المسح عَلَى الخفين بعد الغائط والبول، وكنت امرأ مِنْ أصحاب النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فجئت أسألك هل سمعته يذكر في ذلك شيئا قال: نعم كان يأمرنا إذا كنا سفرا أو مسافرين، أن لا ننزع خفافنا ثلاثة أيام ولياليهن إلا مِنْ جنابة، لكن مِنْ غائط وبول ونوم. فقلت: هل سمعته يذكر في الهوى شيئا قال: نعم كنا مع رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم في سفر فبينا نحن عنده إذ ناداه أعرابي بصوت له جهوري: يا محمد. فأجابه رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم نحوا مِنْ صوته (هاؤم) فقلت له: ويحك! أغضض مِنْ صوتك فإنك عند النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم وقد نهيت عَنْ هذا. فقال: واللَّه لا أغضض. قال الأعرابي: المرء يحب القوم ولما يلحق بهم قال النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (المرء مع من أحب يوم القيامة) فما زال يحدثنا حتى ذكر بابا مِنَ المغرب مسيرة عرضه أو يسير الراكب في عرضه أربعين أو سبعين عاما (قال سفيان أحد الرواة: قبل الشام) خلقه اللَّه تعالى يوم خلق السماوات والأرض مفتوحا للتوبة لا يغلق حتى تطلع الشمس مِنْه. رَوَاهُ الْتِّرْمِذِيُّ وغيره وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صحيح.

Zirr ibn Hubeýşden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Mesä[1] nähili mesh çekilişini soramak üçin Safwan ibn Assalyň (Allah ondan razy bolsun) ýanyna bardym, ol maňa: “Eý Zirr! Sen näme üçin geldiň?” diýdi. Men oňa: “Ylym öwrenmek üçin” diýdim. Ol maňa: “Elbetde, perişdeler ylym öwrenýänlerden hoşal bolup, ganatlaryny olaryň üstlerine gererler” diýdi. Men: “Uly we kiçi täret bozulandan soňra mesiniň üstüne mesh çekmek meselesi meni ünjä goýdy. Siz Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň sahabalaryndan bolanyňyz üçin bu hakda Pygamberimizden bir zatlar eşidensiňiz diýip, siziň ýanyňyza soramaga geldim” diýdi. Ol: “Hawa, saparda, ýolagçy bolan wagtymyz, jenabatdan (ini haramlykdan) başga, uly ýa kiçi täretde ýa-da uklamak bilen täret bozulsa, mesilerimizi çykarmazdan oňa üç gije-gündüzläp mesh çekmegi bize emr ederdi” diýdi. Men ondan ýene-de: “Onuň söýgi barada bir zatlar aýdanyny eşitdiňmi?” diýip soradym. Ol: “Hawa, eşitdim. Bir gezek biz Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen sapardadyk. Bir çarwadar agraby gaty sesi bilen: “Eý Muhammed!” diýip gygyrdy. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem sesini onuň sesine meňzeş edip: “Hawa, näme men bäride!” diýip jogap berdi. Men ol adama ýüzlenip: “Eý, biedep adam, sesiňi peselt, sen Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyndadygyňy unutma. Onuň ýanynda sesiňi gataltmagy Allah gadagan etdi” diýdim. Ol: “Wallahi (Allaha kasam bolsun), sesimi peseltmerin” diýdi. Soňra agraby[2] Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme ýüzlenip: “Bir kowmy söýüp, ýöne heniz olara goşulup bilmedik adam hakda näme diýersiň?” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oňa: “Kyýamat güni kişi söýenleri bilen bile bolar diýdi”.
Safwan ibn Assal sözüni dowam edip şeýle diýdi: “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bu hakda uzak wagtlap gürrüň berdi. Soňra ol günbatarda ýerleşýän bir gapy (derweze) hakda gürrüň berip, ony şeýle taryp etdi: “Ol gapynyň ini atly adamyň, kyrk ýa-da ýetmiş ýyllyk ýörişine barabardyr” diýdi .
Şu hadysy rowaýat edenleriň biri Sufýan şeýle diýdi: “Ol gapy Şam tarapda bolup, ony Allah Tagala asmanlary we ýeri ýaradan güni ýaradyp, toba üçin açyp goýupdyr. Gün günbatardan dogýança şol gapy ýapyljak däldir” . "

Salgylanma:

(Tirmizi. Hadys – нasan, sahyhdyr)

bellikler:

” [1] deriden ýasalan aýakgap
[2]Çarwadar, beduin.”

20

وعَنْ أبي سعيد سعد بن مالك بن سنان الخدري رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أن نبي اللَّه صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (كان فيمن كان قبلكم رجل قتل تسعة وتسعين نفسا، فسأل عَنْ أعلم أهل الأرض فدل عَلَى راهب فأتاه فقال إنه قتل تسعة وتسعين نفسا فهل له مِنْ توبة فقال لا،فقتله فكمل به مائة، ثم سأل عَنْ أعلم أهل الأرض فدل عَلَى رجل عالم فقال إنه قتل مائة نفس فهل له مِنْ توبة فقال: نعم ومن يحول بينه وبين التوبة انطلق إِلَى أرض كذا وكذا فإن بها أناسا يعبدون اللَّه تعالى فاعبد اللَّه معهم، ولا ترجع إِلَى أرضك فإنها أرض سوء. فانطلق حتى إذا نصف الطريق أتاه الموت؛ فاختصمت فيه ملائكة الرحمة وملائكة العذاب. فقالت ملائكة الرحمة: جاء تائبا مقبلا بقلبه إِلَى اللَّه تعالى، وقالت ملائكة العذاب: إنه لم يعمل خيرا قط، فأتاهم ملك في صورة آدمي فجعلوه بينهم - أي حكماً- فقال: قيسوا ما بين الأرضين فإِلَى أيتهما كان أدنى فهو له، فقاسوا فوجدوه أدنى إِلَى الأرض التي أراد، فقبضته ملائكة الرحمة) مُتَّفّقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Sa’yd Sa’d ibn Mälik ibn Sinän El-Hudrydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

"“Sizden öň ýaşap geçenleriň içinde togsan dokuz adamy öldüren bir adam bar eken. Bu adam dünýädäki iň beýik alymyň kimdigini idemäge başlady. Oňa bir ruhanyny salgy beripdirler. Bu adam onuň ýanyna baryp:
“Men togsan dokuz adam öldürdim, toba etsem kabul bolarmy?” diýip sorapdyr. Ruhany: “Ýok, kabul bolmaz” diýenden soň onam öldürip, öldüren adamlarynyň sanyny ýüze tegelekläpdir. Soň ýene dünýädäki iň beýik alym kimkä diýip idemäge başlapdyr. Bu gezek oňa bir alymy görkezipdirler. Onuň ýanyna baryp: “Men ýüz adamy öldürdim, indi toba etsem kabul bolarmyka?” diýip sorapdyr. Alym adam:
“Elbetde, kabul bolar! Ynsanyň tobasynyň arasyna girip biljek adam barmy näme?! Ýöne sen pylan ýere git, şol ýerde Allah Tagala ybadat edip ýören adamlar bardyr, senem olara goşulyp, Allaha ybadat et-de, gaýdyp öz ýurduňa dolanyp geläýme! Çünki ol ýer erbet bir ýerdir” diýdi.
Ol şol ýere gitmek üçin ýola düşdi. Ýoluň ýarysyna ýetende ajaly ýetdi. Rahmet perişdeleri bilen azap perişdeleri, adamy alyp gitjek bolup, öz aralarynda çekeleşip başladylar. Rahmet perişdeleri: “Bu adam toba edip, çyny bilen Allaha ýönelip ýola düşdi” diýdiler. Azap perişdeleri bolsa: “Bu adam ömründe ýekeje-de ýagşy iş etmedi” diýdiler.
Olar çekeleşip durkalar, adam şekiline giren bir perişde ýanlaryna geldi. Perişdeler öz aralaryndaky meseläni çözmek üçin oňa ýüz tutdylar. Ol hem şeýle diýdi: “Gelen ýeriniň aralygy bilen, gidýän ýeriniň aralygyny ölçäp görüň. Haýsysyna has ýakyn bolsa, ol adam şol tarapa degişli bolar” diýdi.
Perişdeler iki aralygam ölçäp gördüler. Ol gidip barýan ýerine has ýakyn eken. Şeýdibem ony rahmet perişdeleri alyp gitdi”. "

وفي رواية في الصحيح (فكان إِلَى القرية الصالحة أقرب بشبر فجعل مِنْ أهلها)

Başga bir sahyh rowaýatda şeýle gelýär:

“Onuň barjak bolýan gowy adamlaryň obasyna birje garyş golaý gelendigi sebäpli, ony olardan hasap etdiler”.


وفي رواية في الصحيح: (فأوحى اللَّه تعالى إِلَى هذه أن تباعدي وإِلَى هذه أن تقربي وقال قيسوا ما بينهما فوجدوه إِلَى هذه أقرب بشبر فغفر له)

Başga bir sahyh (dogry) rowaýatda şeýle gelýär:

“Allah Tagalanyň Özi ol çykyp gelen ýerine uzaklaşmagy, barjak bolýan ýerine bolsa golaýlaşmagy wahyý (emr) etdi. Perişdelere-de iki tarapy ölçemegi buýurdy. Barjak bolýan ýerine birje garyş ýakyndygy gördüler we şol sebäpli hem onuň günäleri geçildi”.

وفي روايةٍ : « فنأَى بِصَدْرِهِ نَحْوهَا«

Başga ýene bir rowaýatda:

“Ol öz gursagy bilen şol barmaly ýerine tarap süýşdi” diýilýär.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)