181

فالأول عن أبي رقية تميم بن أوس الداري رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (الدين النصيحة) قلنا: لمن قال: (لله ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمين وعامتهم) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Rukaýýa Temim ibn Ews Ed-Dariden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Din – nesihatdyr!”[1] . Biz ondan: “Kim üçin?” diýip soradyk. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Allah üçin[2] , Onuň kitaby üçin[3] , Pygamberi[4] üçin we musulmanlaryň ymamlary (ýolbaşçylary)[5] , şeýle hem ähli musulmanlar[6] üçin nesihatdyr” diýip jogap berdi”.

Salgylanma:

(Muslim)

bellikler:

“[1] Ýagny çyn ýürekden, yhlasyňy görkezmekdir. [2] Ýagny Allah iman getirip, Onuň buýruklaryna boýun bolmak we gadagan eden ähli zatlaryndan gaça durmak şeýle hem hiç bir zady oňa şirk getirmezlikdir.
[3] Kuranyň Allahyň kitabydygyna çyn ýürekden iman getirmek we onuň bilen amal etmek.
[4] Ýagny Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň Allahyň Resulydygna çyn ýürekden iman etmek we onuň sünnetlerine boýun bolmak
[5] Şerigata ters gelmäýän ähli işlerde olara boýun bolmak.
[6] Ýagny ähli musulmanlar bilen dogan ýaly bolmak hem-de olara ýardam etmek”

182

الثاني عن جرير بن عبد اللَّه رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: بايعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم على إقام الصلاة، وإيتاء الزكاة، والنصح لكل مسلم . مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Jerir ibn Abdulladan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Men Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme namaz okajagyma, zekat berjegime we her bir musulmana nesihat etjegime äht etdim”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

183

الثالث عن أنس رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (لا يؤمن أحدكم حتى يحب لأخيه ما يحب لنفسه) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Enesden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Siziň biriňiz özi üçin söýüp arzuw edýän zadyny, musulman dogany üçinem söýüp arzuw edýänçä, kämil mu’min bolup bilmez”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

184

فالأول عن أبي سعيد الخدري رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (من رأى منكم منكراً فليغيره بيده، فإن لم يستطع فبلسانه، فإن لم يستطع فبقلبه؛ وذلك أضعف الإيمان) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Sa’yd El-Hudrydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim diýipdir:

“Sizden biriňiz bir bozuk, ters işi görse, ony eli bilen düzetsin (saklasyn)[1] . Eli bilen düzetmäge güýji ýetmese, dili bilen düzetsin. Dili bilen düzetmäge-de güýji ýetmese, onda ony ýüregi bilen ýaman görüp, ony kabul etmesin. Emma bu imanyň iň ejiz derejesidir”.

Salgylanma:

(Muslim)

bellikler:

[1] Mysal üçin güýji ýetse arak içip oturanyň çüýşesini döwsin

185

الثاني عن ابن مسعود رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (ما من نبي بعثه اللَّه في أمة قبلي إلا كان له من أمته حواريون وأصحاب يأخذون بسنته ويقتدون بأمره، ثم إنها تخلف من بعدهم خلوف يقولون ما لا يفعلون، ويفعلون ما لا يؤمرون. فمن جاهدهم بيده فهو مؤمن، ومن جاهدهم بلسانه فهو مؤمن، ومن جاهدهم بقلبه فهو مؤمن؛ وليس وراء ذلك من الإيمان حبة خردل) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ibnu Mes’uddan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Allahyň menden öňki iberen her bir Pygamberiniň ymmatynyň içinde onuň ýoluna eýeren we emrine boýun bolan hawarileri we sahabalary ýagny, dost-ýaranlary bolupdyr. Soňra olaryň yzlaryndan olaryň etmedik zatlaryny aýdyp, buýrulmadyk zatlaryny hem edýän nesiller olaryň ýerine geçdi. Bir kişi olara garşy eli bilen jihäd etse ýagny, olara garşy durup söweşse, ol adam mu′mindir, dili bilen jihäd etse ol hem mu′mindir, ýüregi bilen jihäd eden hem mu′mindir. Muny hem edip bilmedik adamyň hardel dänesi ýagny, kiçijik çigit ýaly hem imany ýokdur”[2].

Salgylanma:

(Muslim)

bellikler:

[1] Ýagny bir müňker, günä işi işläp oturan adamy iň bolmanda şonuň edýän işini ýüregi bilen hem ýigrenip bilmeýäniň çigit ýaly hem imany ýokdur diýdigidir.

186

الثالث عن أبي الوليد عبادة بن الصامت رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: بايعنا رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم على السمع والطاعة في العسر واليسر، والمنشط والمكره، وعلى أثرة علينا، وعلى أن لا ننازع الأمر أهله إلا أن تروا كفراً بواحاً عندكم من اللَّه فيه برهان، وعلى أن نقول بالحق أينما كنا لا نخاف في اللَّه لومة لائم. مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ. (المنشط والمكره) بفتح ميميهما: أي في السهل والصعب. و(الأثرة) : الاختصاص بالمشترك. وقد سبق بيانها (انظر الحديث رقم 51) . (بواحا) بفتح الباء الموحدة بعدها واو ثم ألف ثم حاء مهملة: أي ظاهراً لا يحتمل تأويلاً.

Ebul-Welid Ubade ibn Samitden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Biz Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme kynçylykda we ýeňillikde, şatlykly we gynançly pursatladra oňa boýun bolup gulak asmaklyga we başga biri özümizden artyk görülip, üstün tutulan ýagdaýynda-da oňa boýun bolup, gulak asmaklyga we elimizde bar bolan Allah tarapyn bildirilen anyk subutnamalara laýyklykda aç-açan küfür hasaplanýan bir zady görmesek, ýolbaşçylaryň işlerine garşy çykmazlyga we nirede bolsak hem Allahyň razylygy üçin hiç kimden çekinmän diňe hakykaty aýtjagymyza, Oňa söz berip, äht etdik”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi

187

الرابع عن النعمان بن بشير رَضِيِ اللَّهُ عَنْهما عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (مثل القائم في حدود اللَّه والواقع فيها كمثل قوم استهموا على سفينة فصار بعضهم أعلاها وبعضهم أسفلها، فكان الذين في أسفلها إذا استقوا من الماء مروا على من فوقهم؛ فقالوا: لو أنا خرقنا في نصيبنا خرقاً ولم نؤذ من فوقنا. فإن تركوهم وما أرادوا هلكوا جميعاً، وإن أخذوا على أيديهم نجوا ونجوا جميعا) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ. (القائم في حدود اللَّه) معناه: المنكر لها القائم في دفعها وإزالتها. والمراد بالحدود: ما نهى اللَّه عنه. و(استهموا) : اقترعوا.

Nugman ibn Beşirden (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

"“Allahyň çyzygyndan çykmaýanlar bilen çykýanlaryň[1] mysaly, gämä münmekde öz aralarynda bije atan adamlaryň mysaly ýalydyr.
Bije esasnda olaryň ýary ýokarky gatyna, ýarysy bolsa aşaky gatyna ýerleşdi. Gäminiň aşakdaky gatynda ýerleşenler suw almaga gidenlerinde, ýokardakylaryň ýanyndan geçerdiler we öz aralarynda: “Eger-de biz öz paýymyza düşen ýerden, aşakdan suw almak üçin bir deşik açyp ýokardakylara-da azar bermesedik gowy bolardy” diýişdiler.
Eger ýokarky gatyndakylar olaryň isleýän zatlaryny etmäge päsgel bermeseler-di, olaryň ählisi bilelikde gark bolup, heläk bolardylar. Eger-de olaryň ellerinden tutup, olaryň bu etjek bolýan işlerine garşy bolsalar, hem olar hem-de özleri halas bolarlar”. "

Salgylanma:

(Buhary)

bellikler:

[1] ýagny günä işlemeýänler bilen günä iş edýänleriň tapawudy

188

"الخامس عن أم المؤمنين أم سلمة هند بنت أبي أمية حذيفة رَضِيِ اللَّهُ عَنْها عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم أنه قال: (إنه يستعمل عليكم أمراء فتعرفون وتنكرون. فمن كره فقد برئ، ومن أنكر فقد سلم؛ ولكن من رضي وتابع!) قالوا: يا رَسُول اللَّهِ ألا نقاتلهم قال: (لا ما أقاموا فيكم الصلاة) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
معناه: من كره بقلبه ولم يستطع إنكار بيد ولا لسان فقد برئ من الإثم وأدى وظيفته، ومن أنكر بحسب طاقته فقد سلم من هذه المعصية، ومن رضي بفعلهم وتابعهم فهو العاصي."

Mu′minleriň Enesi Ummu Seleme Hind bint Ebu Umeýýe Huzeýfeden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Elbetde, siziň üstüňize birnäçe emirler (ýolbaşçylar) baştutan edip belleniljekdir. Olaryň birnäçe işlerini (şerigata) laýyk görersiňiz, birnäçe işlerini bolsa, ters görüp inkär edersiňiz. Kimde-kim (şerigata laýyk gelmeýän işlerini) ýigrenip, ýaman görse, (olar ahyretde jogapkärçilikden, günäden) halas bolar. Kim olaryň (bet pygyllaryny) inkär etse, salamat galar. Emma kim (olaryň şerigata ters gelýän işlerine) razy bolup, olara tabyn bolsa ol adam günäkär bolar. Sahabalar: “Ýa Resulallah! Biz olar bilen söweşmälimi?” diýip soradylar. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Ýok, araňyzda namaz okaýan bolsalar (olar bilen söweşmek) gadagandyr” diýdi .

Salgylanma:

“(Muslim) Munuň manysy şudur: Kim eli bilen dili bilen inkär edip bilmän, diňe kalby bilen inkär edip bilýän bolsa, wezipesini berjaý edip, günäden halas bolan adam bolar. Kim güýji ýetdiginden inkär etse, şol günäden gutuldygy bolar. Kimde-kim (olaryň şerigata ters gelýän işlerine) razy bolup, olara tabyn bolsa, ol adam günäkär bolar. “

189

السادس عن أم المؤمنين أم الحكم زينب بنت جحش رَضِيِ اللَّهُ عَنْها أن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم دخل عليها فزعاً يقول: (لا إله إلا اللَّه! ويل للعرب من شر قد أقترب! فتح اليوم من ردم يأجوج ومأجوج مثل هذه) وحلق بأصبعيه: الإبهام والتي تليها. فقلت: يا رَسُول اللَّهِ أنهلك وفينا الصالحون قال: (نعم إذا كثر الخبث) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Mu′minleriň enesi Ummul-Hekem Zeýneb bint Jähşden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä,

bir gün Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem gorkudan ýaňa titräp, onuň ýanyna girdi-de şeýle diýdi: “Lä ilähä illallah! Ýakynlaşan bu beladan, waý araplaryň gününe! Bu gün Ýa’juj we Me’juj böwedinden şunçarak açyldy” diýip, başam barmagy bilen süýem barmagyny birleşdirip, halka edip görkezdi. Şonda men: “Ýa Resulallah! Aramyzda gowy adamlar bolsa-da, heläk bolarysmy?” diýip soradym. Ol: “Hawa, eger-de pyssy-pyjurlyk, günä işler köpelse” diýip jogap berdi”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

190

السابع عن أبي سعيد الخدري رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (إياكم والجلوس في الطرقات!) فقالوا: يا رَسُول اللَّهِ ما لنا من مجالسنا بد: نتحدث فيها. فقال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (فإذا أبيتم إلا المجالس فأعطوا الطريق حقه) قالوا: وما حق الطريق يا رَسُول اللَّهِ قال: (غض البصر، وكف الأذى، ورد السلام، والأمر بالمعروف، والنهي عن المنكر) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Sa’yd El-Hudrydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Köçelerde oturmakdan saklanyň!”. Sahabalar: “Ýa Resulallah! Köçelerde oturmazlyk mümkin däl, çünki biz ol ýerlerde (özümize gerek bolýan möhüm meseleler hakynda) gürleşmeli bolýarys” diýdiler. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Eger oturjak bolsaňyz, onda onuň hakyny beriň” diýdi. “Ýa Resulallah! Onuň näme haky bar?” diýip soradylar. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Gözüňi haramlardan saklamak, gelip-geçene ezýet bermezlik, salam berene jogap bermek, emri-magruf (ýagşylyga çagyrmak), nehiý-müňker (ýamanlykdan gaýtarmak)” diýdi” .

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

191

الثامن عن ابن عباس رَضِيِ اللَّهُ عَنْهما أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم رأى خاتماً من ذهب في يد رجل فنزعه فطرحه وقال: (يعمد أحدكم إلى جمرة من نار فيجعلها في يده!) فقيل للرجل بعد ما ذهب رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: خذ خاتمك انتفع به. قال: لا والله لا آخذه أبداً وقد طرحه رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم! رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ibn Abbasdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä,

"Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bir adamyň elinde altyndan bir ýüzük gördi we ony şol bada onuň elinden çykaryp taşlady we: “Siziň biriňiz otdan bolan közi eline dakarmy!” diýdi.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem gidenden soňra ol adama: “Ýüzügiňi al-da başga bir zada ulanaý” diýdiler. Ol adam: “Ýok, Allahdan ant içýärin, men hiç haçan Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň zyňan zadyny almaryn” diýdi ."

Salgylanma:

(Muslim)

192

التاسع عن أبي سعيد الحسن البصري أن عائذ بن عمرو رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ دخل على عبيد اللَّه بن زياد فقال: أي بني إني سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (إن شر الرعاء الحطمة) فإياك أن تكون منهم. فقال له: اجلس فإنما أنت من نخالة أصحاب محمد صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم. فقال: وهل كانت لهم نخالة إنما كانت النخالة بعدهم وفي غيرهم. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Sa’yd Hasan Basriden rowaýat edilmegine görä,

"‘Aaiz ibn ‘Amr (Allah ondan razy bolsun) ‘Ubeýdulla ibn Ziýadyň ýanyna girip: “Oglum! Men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemden “Ýolbaşçylaryň iň erbedi, rehimsiz hökümdardyr” diýenini eşitdim. Sen bir şolardan bolaýma!” diýdi. ‘Ubeýdulla oňa: “Sen bir otursana! Çünki sen Muhammed sallallahu aleýhi wesellemiň sahabalarynyň kepek ýaly galyndysyndansyň” diýdi.
‘Aaiz ibn ‘Amr oňa: “Olaryň arasynda kepek ýalysy bardymy näme?! Kepek ýalysy olardan soň we başgalaryň arasyndan çykdy” diýip jogap berdi”. "

Salgylanma:

(Muslim)

193

العاشر عن حذيفة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (والذي نفسي بيده لتأمرن بالمعروف، ولتنهون عن المنكر أو ليوشكن اللَّه أن يبعث عليكم عقاباً منه ثم تدعونه فلا يستجاب لكم) رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ.

Huzeýfeden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Janym elinde bolan Allahdan ant içýärin, siz ýa-ha emri-magruf, nehi-müňker edersiňiz ýagny, ýagşylyga ündäp, ýamanlykdan gaýtararsyňyz ýa-da Allah size ýakyn wagtda şeýle bir azap (bela) iberer welin, soňra ýalbaryp doga etseňiz hem dogaňyz kabul bolmaz”.

Salgylanma:

(Tirmizi. Bu hadys Hasan, diýipdir)

194

الحادي عشر عن أبي سعيد الخدري رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (أفضل الجهاد كلمة عدل عند سلطان جائر) رواه أبو داود والترمذي وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ.

Ebu Sa’yd El-Hudrydan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Iň gowy jihäd, zalym soltanyň garşysynda hakykaty we adalaty aýtmakdyr”.

Salgylanma:

(Ebu Dawud we Tirmizi. Tirmizi hadys Hasan, diýipdir)

195

الثاني عشر عن أبي عبد اللَّه طارق بن شهاب البجلي الأحمسي رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن رجلاً سأل النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم وقد وضع رجله في الغرز: أي الجهاد أفضل قال: (كلمة حق عند سلطان جائر) رواه النسائي بإسناد صحيح.(الغرز) بغين معجمة مفتوحة ثم راء ساكنة ثم زاي: هو ركاب كور الجمل إذا كان من جلد أو خشب. وقيل: لا يختص بجلد وخشب.

Ebu Abdulla Tarik ibn Şihäb Bejeli El-Ahmesiden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem aýagyny düýäniň üzeňňisine basyp münjek bolup durka, bir adam: “Iň gowy jihäd haýsy jihäd?” diýip sorady. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Zalym soltanyň ýanynda sözlenen hak sözdür” diýip jogap berdi”.

Salgylanma:

(Nisäi bu hadysy sahyh sened bilen rowaýat edipdir)

196

الثالث عشر عن ابن مسعود رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (إن أول ما دخل النقص على بني إسرائيل أنه كان الرجل يلقى الرجل فيقول: يا هذا اتق اللَّه ودع ما تصنع فإنه لا يحل لك، ثم يلقاه من الغد وهو على حاله فلا يمنعه ذلك أن يكون أكيله وشريبه وقعيده. فلما فعلوا ذلك ضرب اللَّه قلوب بعضهم ببعض) ثم قال:{لعن الذين كفروا من بني إسرائيل على لسان داود وعيسى ابن مريم، ذلك بما عصوا وكانوا يعتدون، كانوا لا يتناهون عن منكر فعلوه، لبئس ما كانوا يفعلون؛ ترى كثيراً منهم يتولون الذين كفروا؛ لبئس ما قدمت لهم أنفسهم}إلى قوله {فاسقون}(المائدة 78، 79، 80، 81) ثم قال: (كلا والله لتأمرن بالمعروف، ولتنهون عن المنكر، ولتأخذن على يد الظالم ولتأطرنه على الحق أطراً، ولتقصرنه على الحق قصراً، أو ليضربن اللَّه بقلوب بعضكم على بعض ثم ليلعنكم كما لعنهم) رواه أبو داود والترمذي وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ. هذا لفظ أبي داود.

Ibnu Mes'uddan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

"“Ysraýyl ogullarynyň (ýahudileriň) dinleriniň içindäki azgynlyk, ilki başlanda şeýle başlady: Bir adam günä işläp duran birini görende: “Pylany! Allahdan gork! Bu edýän işiňi taşla, çünki bu seniň üçin halal däldir” diýerdi. Ertesi gün şol bir işi edip ýörkä, ýene şol adam bilen duşuşar. Emma welin onuň edip duran işini gadagan etmän, onuň bilen bile iýmekden, içmekden we ýanynda bolmakdan çekinmezdi[1]. Şol sebäpli hem, Allah Tagala olaryň kalplaryny biri-birine meňzeş etdi. Soňra Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem, şu aşakdaky aýaty okady:
“Ysraýyl ogullaryndan kapyr bolanlar, Dawudyň we Merýem ogly Isanyň dilinden näletlendiler. Bu olaryň asy (günäkär) bolandyklary we hetden aşandyklary sebäplidir. Olar biri-birlerini erbet iş etmekden gaýtarmaýardylar. Bes, olaryň edýän bu işleri nähili erbetdir. Sen olaryň köpüsiniň kapyrlary dost tutunýandygyny görersiň. Nebisleri olar üçin Allahyň gazabyna (sebäp bolan) zady (erbetlikleri) taýýarlady. Olar azapda ebedi galarlar. Eger olar Allaha, Pygambere we oňa inderilene (Kurana) iman getiren bolsadylar, (onda) olary (kapyrlary) dost tutunmazdylar. Emma olaryň köpüsi (ýoldan çykan) pasyklardyr.” (Mäide 78-81)
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bu aýatlary okandan soňra şeýle diýdi: “Ýok, Allaha kasam bolsun, siz emri-magruf, nehi-müňker edersiňiz, we zalymyň elinden tutup, ony haka tarap öwürersiňiz hem-de ony hakyň üstünde mäkäm tutarsyňyz, ýogsam Allah Tagala siziň hem kalplaryňyzy biri-birine meňzeder-de, soňra Ysraýyl ogullaryny näletleýşi ýaly sizi hem näletlär”. "

ولفظ الترمذي قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (لما وقعت بنو إسرائيل في المعاصي نهتهم علماؤهم فلم ينتهوا، فجالسوهم في مجالسهم، وواكلوهم وشاربوهم، فضرب اللَّه قلوب بعضهم ببعض، ولعنهم على لسان داود وعيسى ابن مريم، ذلك بما عصوا وكانوا يعتدون) فجلس رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم وكان متكئاً فقال: (لا والذي نفسي بيده حتى تأطروهم على الحق أطرا) .قوله (تأطروهم) : أي تعطفوهم.و (لتقصرنه) : أي لتحبسنه.

Tirmiziniň sözüne görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

"“Ysraýyl ogullary günä işleri edenlerinde, alymlary[2] olary edýän günälerinden gaýtarsa-da, olar günä işleri terk etmediler. Soňra olaryň alymlary hem olar bilen bilelikde oturdylar we bile iýip-içdiler. Soňra Allah olaryň ýüreklerini biri-birine meňzetdi we Dawut aleýhissalamyň we Merýem ogly Isa aleýhissalamyň dillerinden olara nälet etdi”.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem gyşaryp ýatan ýerinden, dikelip otyrdy-da: “Ýok, janym elinde bolan Allaha kasam bolsun, siz tä olary[3] haka boýun egdirýänçäňiz bu şeýle dowam etjekdir” diýdi. (Zagyf hadys)"

Salgylanma:

(Ebu Dawud we Tirmizi. Tirmizi: Hadys Hasan diýipdir. Ýokardaky metn (tekst) Ebu Dawudyňkydyr)

bellikler:

” [1] ýagny, ondan gatnaşygyny üzmän, başga işlerde onuň bilen bile bolardy.
[2] dindarlary. [3] Günä işleri edip, bozukçylyk edýänleri.”

197

الرابع عشر عن أبي بكر الصديق رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: يا أيها الناس إنكم لتقرؤون هذه الآية: {يا أيها الذين آمنوا عليكم أنفسكم لا يضركم من ضل إذا اهتديتم}(المائدة 105) وإني سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (إن الناس إذا رأوا الظالم فلم يأخذوا على يديه أوشك أن يعمهم اللَّه بعقاب منه) رواه أبو داود والترمذي والنسائي بأسانيد صحيحة.

Ebu Bekrden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýdi:

"“Eý, ynsanlar! Şübhesiz siz şu aýaty okaýarsyňyz:
“Eý iman getirenler! Siz özüňize serediň, (özüňizi günälerden saklaň)! Eger siz hak ýolda bolsaňyz, (ýoldan) azaşanlar size zyýan ýetirip bilmezler.” {Mäide:105}
Elbetde, men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim: “Haçanda adamlar zalym adamy görüp hem, olara garşy gelmeseler, Allahyň olara azap ibermegi gaty ýakyndyr” . "

Salgylanma:

(Ebu Dawud, Tirmizi we Nisäi sahyh senedler bilen rowaýat edipdirler)

198

وعن أبي زيد أسامة بن زيد بن حارثة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (يؤتى بالرجل يوم القيامة فيلقى في النار فتندلق أقتاب بطنه، فيدور بها كما يدور الحمار في الرحا، فيجتمع إليه أهل النار فيقولون: يا فلان ما لك ألم تكن تأمر بالمعروف، وتنهى عن المنكر فيقول: بلى كنت آمر بالمعروف ولا آتيه وأنهى عن المنكر وآتيه) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ. قوله (تندلق) هو بالدال المهملة معناه: تخرج. و(الأقتاب) : الأمعاء واحدها قتب.

Ebu Zeýd Usame ibn Zeýd ibn Hariseden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim diýipdir:

“Kyýamat gününde bir adamy getirip, dowzaha atarlar. Onuň içegeleri daşyna çykyp, eşegiň degirmeniň daşyndan aýlanşy ýaly daşyndan aýlanyp durar. Dowzahdakylar onuň daşyna toplanyp: “Pylany, saňa näme boldy? Sen emri-magruf, nehi-müňker etmeýärdiňmi näme?” diýip sorarlar. Ol kişi: “Hawa, men adamlary ýagşylyga çagyrardym, ýöne özüm ýagşylyk etmezdim. Ýaman işlerden gaýtarardym, emma welin özüm ýaman işlerden gaçmazdym” diýer”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

199

وعن أبي هريرة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (آية المنافق ثلاث: إذا حدث كذب، وإذا وعد أخلف، وإذا اؤتمن خان) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Munafygyň (daşy musulman, içi kapyryň) nyşanasy üçdür: Sözlese ýalan sözlär, wada berse wepa kylmaz, özüne tabşyrylan amanata hyýanat eder”.

وفي رواية (وإن صام وصلى وزعم أنه مسلم)

Başga bir rowaýatda:

“...eger ol adam (munafyk) oraza tutsa-da, namaz okasa-da, özüni musulman hasap etse-de” diýilip gelýär.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

200

"وعن حذيفة بن اليمان رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: حدثنا رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم حديثين قد رأيت أحدهما أنا أنتظر الآخر: حدثنا أن الأمانة نزلت في جذر قلوب الرجال ثم نزل القرآن فعلموا من القرآن وعلموا من السنة، ثم حدثنا عن رفع الأمانة فقال: (ينام الرجل النومة فتقبض الأمانة من قلبه فيظل أثرها مثل الوكت، ثم ينام النومة فتقبض الأمانة من قلبه فيظل أثرها مثل أثر المجل كجمر دحرجته على رجلك فنفط فتراه منتبراً وليس فيه شيء) ثم أخذ حصاةً فدحرجه على رجله (فيصبح الناس يتبايعون فلا يكاد أحد يؤدي الأمانة، حتى يقال: إن في بني فلان رجلاً أميناً، حتى يقال للرجل: ما أجلده! ما أظرفه! ما أعقله! وما في قلبه مثقال حبة من خردل من إيمان). ولقد أتى علي زمان وما أبالي أيكم بايعت: لئن كان مسلماً ليردنه علي دينه، وإن كان نصرانياً أو يهودياً ليردنه علي ساعيه. وأما اليوم فما كنت أبايع منكم إلا فلاناً وفلاناً .مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.
قوله (جذر) بفتح الجيم وإسكان الذال المعجمة: وهو أصل الشيء. و(الوكت) بالتاء المثناة من فوق: الأثر اليسير. و(المجل) بفتح الميم وإسكان الجيم: وهو تنفطٌ في اليد ونحوها من أثر عمل وغيره. قوله (منتبرا) : مرتفعاً. قوله (ساعيه) : الوالي عليه."

Huzeýfe ibn Ýemänden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bize iki zady habar berdi. Olaryň birini (gözlerim bilen) gördüm, indi ikinjisine garaşýaryn.
Ol bize amanadyň ynsanlaryň kalplarynyň düýbünde ornaşandygyny, soňra Kuranyň inendigini, adamlaryň bolsa amanat hakynda Kurandan we Pygamberiň sünnetlerinden öwrenendiklerini gürrüň berdi.
Soňra şol amanadyň nädip aýryljakdygyny habar berip şeýle diýdi: “(Şeýle bir döwür geler) şonda ynsan az wagtlap uka gider, şol wagt onuň kalbyndan amanat alynar we ondan azajyk bir yz galar. Soňra ýene az wagtlap uka gider we ondan ýene-de amanat alynar. Onuň amanadyndan aýagyň üstünden togalanyp giden közüň tende galdyran gabarçygy ýaly yz galar. Sen ol gabarçyk çişdir öýdersiň, emma onda hiç zat ýokdur, boşdur”.
Soňra Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem owunjak daşy alyp, aýagynyň üstünden togalap goýberdi-de sözlerini şeýle dowam etdirdi: “Adamlar şeýle bir derejä baryp ýeterler, olar öz aralarynda söwda-satyk ederler, ýöne hiç kimiň hem amanady gowşurmak niýeti bolmaz. Hat-da şeýle bir derejä baryp ýeterler: “Pylan taýpada bir adam bar eken, amanady saklap bilýän emin, ynamdar adam eken” diýerler. Hat-da: “Pylany nähili batyr, nähili düşünjeli we şeýle akylly adam diýerler, emma onuň kalbynda (amanata hyýanat etmezligä aňyrda dursun), imandan hardel dänesi (ýagny çigit ýaly) hem eser ýokdur”.
Hadysy rowaýat eden Huzeýfe: “Meniň başymdan şeýle bir döwür geçdi, şol wagtlar men kim bilen söwda etsemkäm diýip pikirlenip durmazdym. Çünki, eger ol musulman bolsa, onda onuň dini[1] maňa hyýanat etmekden gaýtarardy. Eger-de hristiýan ýa-da ýehudy bolsa, onda onuň walisi (ýagny, hökümdary) oňa hyýanat etmezlige ýol bermezdi (meniň hakymy alyp bererdi). Emma bu günki gün men, pylan... pylan... adamlardan başga hiç kim bilen alyş-beriş, söwda-satyk edip bilmeýärin” diýdi. "

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

bellikler:

[1] Ýagny, ol adam Kurandaky amanady gaýtaryp bermeklik hakynda aýdylan zatlary pikir eder-de meni aldamaz diýerdim