وعن أبي خبيب -بضم الخاء المعجمة- عبد اللَّه بن الزبير رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: لما وقف الزبير يوم الجمل دعاني فقمت إلى جنبه. فقال: يا بني إنه لا يقتل اليوم إلا ظالم أو مظلوم، وإني لا أراني إلا سأقتل اليوم مظلوماً، وإن من أكبر همي لديني، أفترى ديننا يبقي من مالنا شيئاً ثم قال: يا بني بع مالنا واقض ديني. وأوصى بالثلث، وثلثه لبنيه (يعني لبني عبد اللَّه بن الزبير ثلث الثلث) قال: فإن فضل من مالنا بعد قضاء الدين شيء فثلثه لبنيك. قال هشام: وكان ولد عبد اللَّه قد وازى بعض بني الزبير: خبيب وعباد، وله يومئذ تسعة بنين وتسع بنات. قال عبداللَّه: فجعل يوصيني بدينه ويقول: يا بني إن عجزت عن شيء منه فاستعن عليه بمولاي. قال: فوالله ما دريت ما أراد حتى قلت: يا أبت من مولاك قال: اللَّه. فوالله ما وقعت في كربة من دينه إلا قلت: يا مولى الزبير اقض عنه دينه فيقضيه. قال: فقتل الزبير ولم يدع ديناراً ولا درهماً إلا أرضين: منها الغابة، وإحدى عشرة داراً بالمدينة، ودارين بالبصرة، وداراً بالكوفة، وداراً بمصر. قال: وإنما كان دينه الذي عليه أن الرجل كان يأتيه بالمال فيستودعه إياه فيقول الزبير: لا ولكن هو سلف إني أخشى علية الضيعة. وما ولي إمارة قط ولا جباية ولا خراجاً ولا شيئاً إلا أن يكون في غزوة مع رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم أو مع أبي بكر وعمر وعثمان رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُم. قال عبد اللَّه: فحسبت ما عليه من الدين فوجدته ألفي ألف ومائتي ألف. فلقي حكيم بن حزام عبد اللَّه بن الزبير فقال: يا ابن أخي كم على أخي من الدين فكتمته وقلت: مائة ألف. فقال حكيم: والله ما أرى أموالكم تسع هذه. فقال عبد اللَّه: أرأيتك إن كانت ألفي ألف ومائتي ألف قال: ما أراكم تطيقون هذا فإن عجزتم عن شيء منه فاستعينوا بي. قال: وكان الزبير قد اشترى الغابة بسبعين ومائة ألف فباعها عبد اللَّه بألف ألف وستمائة ألف ثم قام فقال: من كان له على الزبير شيء فليوافنا بالغابة. فأتاه عبد اللَّه بن جعفر وكان له على الزبير أربعمائة ألف. فقال لعبد اللَّه: إن شئتم تركتها لكم. قال عبد اللَّه لا، قال: فإن شئتم جعلتموها فيما تؤخرون إن أخرتم، فقال عبد اللَّه لا، قال: فاقطعوا لي قطعة. قال عبد اللَّه: لك من ههنا إلى ههنا. فباع عبد اللَّه منها فقضى عنه دينه وأوفاه وبقي منها أربعة أسهم ونصف. فقدم على معاوية وعنده عمرو بن عثمان، والمنذر بن الزبير وابن زمعة. فقال له معاوية: كم قومت الغابة قال: كل سهم مائة ألف. قال: كم بقي منها قال: أربعة أسهم ونصف. فقال المنذر بن الزبير: قد أخذت سهماً بمائة ألف. وقال عمرو بن عثمان: قد أخذت سهماً بمائة ألف. وقال ابن زمعة: قد أخذت سهماً بمائة ألف فقال معاوية: كم بقي منها قال: سهم ونصف. قال: قد أخذته بخمسين ومائة ألف. قال: وباع عبد اللَّه بن جعفر نصيبه من معاوية بستمائة ألف. فلما فرغ ابن الزبير من قضاء دينه قال بنو الزبير: اقسم بيننا ميراثنا. قال: والله لا أقسم بينكم حتى أنادي بالموسم أربع سنين: ألا من كان له على الزبير دين فليأتنا فلنقضه. فجعل كل سنة ينادي في الموسم. فلما مضى أربع سنين قسم بينهم ورفع الثلث. وكان للزبير أربع نسوة فأصاب كل امرأة ألف ألف ومائتا ألف؛ فجميع ماله خمسون ألف ألف ومائتا ألف. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.
"“Kakam Zubeýr “Jemel”[1] söweşi güni söweş etmeli ýerini eýeländen soňra, ol meni ýanyna çagyrdy. Men onuň ýanyna baranymda ol maňa:
“Eý, oglum! Bu günki öljek adamlar, ýa zalymdyr ýa-da mazlumdyr[2]. Men hem şu gün mazlum halymda öldürilerin öýdýärin[3]. Ýöne meniň iň uly aladam bergilerimdir. Seniň pikiriňçe bergilerimizi berenimizden soňra baýlygymyzdan galan zat bolarmyka?” diýdi. Soňra ol ýene-de:
“Eý, oglum! Mal-mülkümizi sat-da meniň bergilerimi ber” diýdi. Üçden birini wesýet etdi. Onuň üçden biriniň üçden birini hem çagalaryna ýagny, Abdulla ibn Zubeýriň çagalaryna berilmegini wesýet edip, şeýle diýdi:
“Eger-de, bergileri bereniňden soňra malymyzdan galan zat bolsa, onuň üçden birini öz ogullaryňa bergin”.
Hezreti Hişäm şeýle diýdi: “Abdullanyň ogullary Zubeýriň käbir Hubeýb we Abbad ýaly ogullary bilen ýaşdaşdylar. Şol wagtlar Zubeýriň dokuz ogly we dokuz sany gyzy bardy.
Abdulla şeýle diýdi: “(Kakam) maňa bergisini bermekligi gaýta-gaýta wesýet edip: “Eý, oglum! Eger-de bergimi bermäge güýjüň ýetmese, Möwlamymdan kömek soraýgyn” diýdi.
Abdulla: “Allahdan ant içýärin, men onuň näme diýjek bolýan zadyna düşünmedim. Ahyrsoňy men ondan: “Kakajan! Möwlamyň kim?” diýip soradym. Ol maňa: “Möwlam, Allah” diýip jogap berdi.
Allahdan ant içýärin, haçan-da men kakamyň bergisini berenimde, haýsy bir kynçylyga uçrasam: “Eý Zubeýriň Möwlasy! Onuň bergisini bermäge kömek et!” diýerdim. Ol hem şol wagtyň özünde bergilerini bermäge kömek ederdi.
Abdulla ibn Zubeýr şeýle diýdi: “Zubeýr öldürilenden soňra yzynda altyn-kümüş galdyrmady. Ondan diňe birnäçe ýerler galdy; Gabedäki[4] ýeri, Medinede on bir öýi, Basrada iki öýi, Kufada bir öýi, Müsürde bolsa bir öýi galdyrypdy.
Abdulla şeýle diýdi: “Zubeýriň bergidar bolmaklygynyň sebäbi, bir adam puluny getirip, Zubeýre amanat goýmakçy bolanda Zubeýr oňa: “Men amanadyň zaýa bolmagyndan gorkýaryn, şonuň üçin hem sen ony karz hökmünde goýaý” diýerdi. Zubeýr hiç haçan bir ýere häkim ýa hyraj (salgyt) toplaýjy ýa-da başga hili wezipelerde işlän adam däldi[5]. (Bu zatlaryň hemmesi diňe) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem, Ebu Bekr, Omar, Osman (Allah olardan razy bolsun) bilen bilelikde eden söweşlerinden galan paýydy[6].
Abdulla şeýle diýdi: “Men kakam Zubeýriň bergilerini hasap etdim, ählisi iki million iki ýüz müň boldy. Bir gün Hekim ibn Hizam Abdulla ibn Zubeýre duş geldi. Ol: “Eý doganymyň ogly, meniň doganymyň bergisi näçe boldy?” diýip, sorady.
Men ony gizledim, “Ýüz müň” diýdim. Hekim: “Wallahy, siziň baýlygyňyz muňa ýeter öýdemok” diýdi. Abdulla oňa: “Eger iki million iki ýüz müň bolsa, näme diýersiň?” diýdi. Hekim: “Siziň muňa güýjüňiz ýeter öýtmeýärin, eger güýjüňiz ýetmese, menden kömek soraýyň” diýdi.
Abdulla şeýle diýdi: “Zubeýr Gabedäki ýerini ýüz ýetmiş müňe satyn alypdy, Abdulla ony bir million alty ýüz müňe satdy. Soňra kimiň Zubeýirden algysy bar bolsa, Gabä biziň ýanymyza gelsin!” diýdi. Soňra Abdulla ibn Jagfar gelip, Zubeýirden dört ýüz müň algysynyň bardygyny aýtdy we: “Eger isleseňiz ony size bagyş edeýin” diýdi. Abdulla: “Ýok” diýdi. “Onda meniň algymy iň soňunda berseňiz hem bolar” diýdi. Abdulla ýene-de: “Ýok” diýdi. Abdulla ibn Jagfar oňa: “Beýle bolsa maňa şol ýerden bir bölek ýer beräý” diýdi. Abdulla ibn Zubeýir oňa: “Şundan şuňa çenli seniňki bolsun” diýip, bölüp berdi. Ýene bir bölegini bolsa, satyp Zubeýiriň bergilerini berdi. Şeýlelikde, onuň bergisini doly üzüp gutardy. Şol Gabe diýilen ýerde ýene-de dört ýarym bölek ýer galypdy.
Soňra ol Mugawiýäniň ýanyna bardy. Onuň ýanynda ‘Amr ibn Osman, Munzir ibn Zubeýr we ibni Zemga dagylar bardy. Mugawiýe oňa: Gabä näme baha goýuldy?” diýdi. Ol: “Her bölegine ýüz müň” diýdi. Ol: “Näçe bölek galdy?” diýdi. Ol: “Dört ýarym bölek” diýdi. Munzir ibn Zubeýr: “Men senden onuň bir bölegini ýüz müňe aldygym” diýdi. ‘Amr ibn Osman: “Men hem bir bölegini ýüz müňe aldym” diýdi. Ibni Zemge-de: “Men hem bir bölegini ýüz müňe aldym” diýdi. Mugawiýe: “Ýene näçe galdy?” diýdi. Ol: “Bir ýarym bölek” diýdi. Mugawiýe: “Men galan bölek ýeri ýüz elli müňe aldym” diýdi. Soňra Abdulla ibn Jagfar hem öz ýerini Mugawiýä alty ýüz müňe satdy.
Ibn Zubeýr kakasynyň ähli bergilerini berenden soňra, Zubeýriň ogullary Abdulla: “Indi biziň mirasymyzy aramyzda bölüp ber” diýdiler. Abdulla: “Allahdan ant içýärin, men ony tä: “Zubeýrden kimiň algysy bar bolsa, biziň ýanymyza gelsin, biz onuň algysyny bereli” diýip, dört ýyllap haj möwsüminde jar çekip, gygyrýançam Zubeýriň mirasyny size paýlap bermerin” diýdi. Ol her ýyl haç möwsümde yglan etdi. Dört ýyl geçenden soňra, mirasy olaryň aralarynda bölüp berdi we (kakasynyň wesýet edişi ýaly) üçden birini saklap galdy. Zubeýriň dört sany aýaly bardy. Olaryň her birine bir million iki ýüz müňden ýetdi. Onuň ähli baýlygy elli million iki ýüz müň boldy”. "
” [1] Jemel söweşi Basrada Hezreti Aly bilen Talhata ibn Ubeýdulla we Zubeýr ibnul-Awwam hem-de Aişe enemiziň arasynda, pitne esasynda bolup geçen söweşdir.
[2]zulum gören
[3]Zubeýr ibnul-Awwam söweşden çekilip gidenden soňra pyçaklanyp öldürildi. [4] Medineden 20 km uzaklykdaky bir ýeriň ady
[5]Ýagy ol döwlet wezipeleriniň hiç birinde işläp görmändi.
[6]Söweşden düşen oljalardan paýlanyp berilende özüne düşen paýydy.”