وعن أبي نجيح عمرو بن عبسة -بفتح العين والباء-السلمي رَضِيَ اللَّهُ عَنهُ قال: كنت وأنا في الجاهلية أظن أن الناس على ضلالة، وأنهم ليسوا على شيء وهم يعبدون الأوثان، فسمعت برجل بمكة يخبر أخباراً، فقعدت على راحلتي فقدمت عليه، فإذا رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم مستخفياً، جرآء عليه قومه، فتلطفت حتى دخلت عليه بمكة فقلت له: ما أنت قال: (أنا نبي) فقلت: وما نبي قال: (أرسلني اللَّه) فقلت: بأي شيء أرسلك قال: (أرسلني بصلة الأرحام، وكسر الأوثان وأن يوحّد اللَّه لا يشرك به شيء) قلت: فمن معك على هذا قال: (حر وعبد) ومعه يومئذ أبو بكر وبلال رَضِيَ اللَّهُ عَنهُما فقلت: إني متبعك. قال: (إنك لن تستطيع ذلك يومك هذا، ألا ترى حالي وحال الناس ولكن ارجع إلى أهلك فإذا سمعت بي قد ظهرت فأتني) قال: فذهبت إلى أهلي وقدم رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم المدينة وكنت في أهلي فجعلت أتخبر الأخبار وأسأل الناس حين قدم المدينة حتى قدم نفر من أهل المدينة فقلت: ما فعل هذا الرجل الذي قدم المدينة فقالوا: الناس إليه سِرَاعٌ، وقد أراد قومه قتله فلم يستطيعوا ذلك. فقدمت المدينة فدخلت عليه فقلت: يا رَسُول اللَّهِ أتعرفني قال: (نعم أنت الذي لقيتني بمكة) قال فقلت: يا رَسُول اللَّهِ أخبرني عما علمك اللَّه وأجهله، أخبرني عن الصلاة قال:(صل صلاة الصبح ثم اقصر عن الصلاة حتى تطلع الشمس حتى ترتفع؛ فإنها تطلع حين تطلع بين قرني شيطان وحينئذ يسجد لها الكفار، ثم صل فإن الصلاة مشهودة محضورة حتى يستقل الظل بالرمح ثم اقصر عن الصلاة فإنه حينئذ تُسْجَرُ جهنم، فإذا أقبل الفيء فصل فإن الصلاة مشهودة محضورة حتى تصلي العصر ثم اقصر عن الصلاة حتى تغرب الشمس؛ فإنها تغرب بين قرني شيطان وحينئذ يسجد لها الكفار) قال فقلت: يا نبي اللَّه فالوضوء حدثني عنه فقال: (ما منكم رجل يقرب وضوءه فيتمضمض ويستنشق فينتثر إلا خرت خطايا وجهه وفيه وخياشيمه، ثم إذا غسل وجهه كما أمره اللَّه إلا خرت خطايا يديه من أطراف لحيته مع الماء، ثم يغسل يديه إلى المرفقين إلا خرت خطايا يديه من أنامله مع الماء، ثم يمسح رأسه إلا خرت خطايا رأسه من أطراف شعره مع الماء، ثم يغسل قدميه إلى الكعبين إلا خرت خطايا رجليه من أنامله مع الماء، فإن هو قام فصلى فحمد اللَّه وأثنى عليه ومجده بالذي هو له أهل، وفرغ قلبه لله تعالى إلا انصرف من خطيئته كهيئته يوم ولدته أمه) فحدث عمرو بن عبسة بهذا الحديث أبا أمامة صاحب رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم فقال له أبو أمامة: يا عمرو بن عبسة انظر ما تقول في مقام واحد يعطى هذا الرجل فقال عمرو: يا أبا أمامة لقد كبرت سني ورق عظمي واقترب أجلي، وما بي حاجة أن أكذب على اللَّه تعالى ولا على رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم، لو لم أسمعه من رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم إلا مرة أو مرتين أو ثلاثاً (حتى عد سبع مرات) ما حدثت به أبداً، ولكني سمعته أكثر من ذلك. رَوَاهُ مُسلِمٌ. قوله (جرآء عليه قومه) : هو بجيم مضمومة وبالمد على وزن علماء، أي جاسرون مستطيلون غير هائبين. هذه الرواية المشهورة ورواه الحميدي وغيره (حِراء عليه) بكسر الحاء المهملة، وقال: معناه: غضاب ذوو غم وهم قد عيل صبرهم به حتى أثر في أجسامهم؛ من قولهم: حرى جسمه يحرى إذا نقص من ألم أو غم ونحوه. والصحيح أنه بالجيم. قوله صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم ( بين قرني شيطان) : أي ناحيتي رأسه. والمراد التمثيل. معناه: أنه حينئذ يتحرك الشيطان وشيعته ويتسلطون. وقوله: (يقرب وضوءه) معناه: يحضر الماء الذي يتوضأ به. وقوله (إلا خرت خطايا) هو بالخاء المعجمة: أي سقطت. ورواه بعضهم (جرت) بالجيم. والصحيح بالخاء. وهو رواية الجمهور. وقوله (فينتثر) : أي يستخرج ما في أنفه من أذى. والنثرة: طرف الأنف.
"“Men jahylyýet döwürde ýagny, Yslamdan öňki döwürde, adamlaryň dogry ýoldan azaşyp ýörendiklerini we olaryň hiç bir peýdaly[1] iş etmeýändiklerini güman ederdim. Çünki olar butlara çokunardylar. Şol wagt Mekgede bir adam peýda bolupdyr, ol möhüm zatlar hakda habar berýär diýip eşitdim. Men derhal düýäme mündüm-de onuň ýanyna bardym. Ol Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bolup çykdy. Ol adamlardan gizlin halda gezer eken, kowmy oňa her hili ezýetler berer eken. Men usullulyk bilen onuň ýanyna girmegiň ýoluny gözledim. Soňra Mekgede onuň ýanyna girdim we: “Sen kim?” diýip soradym. Ol: “Men Pygamber” diýdi. “Pygamber diýmek näme?” diýip soradym. “Meni Allah iberdi” diýdi. “Seni näme (maksat) bilen iberdi?” diýdim. “Garyndaşlar bilen gatnaşyk edip, olary goldamak, butlary döwmek we ýalňyz Allaha ybadat edip, Oňa hiç bir zady şärik getirmezlik üçin iberdi” diýip jogap berdi. “Seniň bilen bu ýolda ýene kim bar?” diýdim. “Bir erkin adam bilen bir gul bar” diýdi. Şol wagtlar onuň ýanynda Ebu Bekr bilen Bilal bardy.
“Menem seniň yzyňa düşjek”[2] diýdim. “Bu günlerde sen meniň yzyma düşüp bilmersiň. Meniň we bu adamlaryň halyny görmeýärsiňmi näme?[3] Sen öz maşgalaň ýanyna git, haçan-da meniň ýüze çykyp, üstün bolanymy eşitseň, ana şol wagt hem meniň ýanyma gel”[4] diýdi.
Men maşgalamyň ýanyna dolanyp bardym. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Medinä geldi. Men öz maşgalamyň arasynda bolup, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hakynda adamlardan sorap, habar alar durardym. Soňra Medineden birnäçe adam geldi. Men olardan “Medinä gelen adam näme etdi?” diýip soradym. Olar: “Adamlar Oňa tarap ylgaýarlar, kowmy ony öldürjek bolupdyrlar, ýöne başarmandyrlar” diýdiler.
Soňra men Medinä gelip onuň ýanyna girdim we: “Eý Allahyň Resuly, meni tanadyňmy?” diýdim. Ol: “Hawa, men seni tanadym, sen şol Mekge-de meniň bilen duşuşan adam bolmaly” diýdi. Men: “Ýa Resulallah! Allahyň saňa öwreden, meniň hem bilmeýän zatlarymy maňa-da öwredäý, maňa namazdan habar bersene”[5] diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem:
“Ertir namazyny oka, soňra Gün dogup naýza boýy ýokaryk galýança namaz okama, çünki Gün, şeýtanyň iki şahynyň arasyndan dogar, şol wagt kapyrlar oňa sejde ederler. Soňra dikilen naýzanyň kölegesi gysgalýança (nepil) namazlaryny okaber. Çünki, ol namazlara (perişdeler) şaýat bolarlar, gatnaşarlar. Soňra namaza bir sellem aram ber, çünki, şol wagtda Jähennem ody gyzdyrylýan wagtydyr. Haçan-da zowalyn (Gün dik asmanda durandan soň) saýasy artyp (gündogara tarap süýşüp) başlan badyna, (Öýle) namazyny oka. Çünki şol namaza (perişdeler) şaýat bolarlar. Sen ony tä ikindi namazyna çenli okap bilersiň. Soňra tä Gün ýaşýança namaz okama, çünki Gün şeýtanyň iki şahynyň arasyndan ýaşýandyr, şol wagt kapyrlaryň oňa sejde edýän wagtydyr” diýdi.
Men: “Eý Allahyň Pygamberi! Indi maňa täret hakynda aýdyp beräý?” diýdim. Ol: “Haýsy biriňiz täret suwuny taýýarlap agzyny, burnuny çaýkap, burnuny hem arassalasa, ýüzüniň, agzynyň we burnunyň günäleri suw bilen dökülip gider. Soňra ol Allahyň buýuruşy ýaly ýüzüni ýuwsa, sakgalynyň uçlaryndan ýüzüniň günäleri suw bilen dökülip gider.[6] Soňra ellerini tirseklerine çenli ýuwsyn, şonda eliniň günäleri suw bilen barmaklarynyň ujundan çykyp gider. Soňra kellesine mesh çeksin, kellesiniň günäleri saçynyň uçlaryndan suw bilen dökülip gider. Soňra topugyna çenli aýaklaryny ýuwsyn, aýaklarynyň günäleri barmaklarynyň ujundan suw bilen çykyp gider. Soňra ol adam ýerinden turup namaz okasa, Allaha hamdu-sena aýtsa, Allahy Özüne mynasyp sypatlary bilen beýgeltse we kalbyny Allahdan başga ähli zatlardan boşadyp, diňe Oňa bagyş etse[7], ejesinden ýaňy dogulan günündäki ýaly ähli günälerinden päklenip, günäsiz bolar” diýdi.
‘Amr ibn ‘Abasa bu hadysy Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň sahabalaryndan bolan Ebu Umama habar berdi. Ebu Umama oňa:
“Eý ‘Abasaň ogly ‘Amr! Aýdan sözleriňe dykgat et! Heý-de bir adama[8] bir ýerde munça sogap berilermi?!” diýdi. ‘Amr:
“Eý Ebu Umama! Meniň ýaşym bir çene bardy, süňklerim gowşady, ajalymyň hem ýakynlaşandygyny bilýärin, ne Allah Tagala ne-de Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme ýalan ýöňkemäge[9] hajatym ýok. Eger-de, men bu hadysy bir-iki, üç hat-da ýedi gezek eşitmedik bolsadym hiç haçan gürrüň bermezdim. Ýöne men bu hadysy şondanam köp eşidipdim” diýdi. "
“[1] Ýagny Allahyň ýanynda peýda berip biljek iş etmeýärdiler.
[2] ‘Amr (Allah ondan razy bolsun) aç-açan Yslamy kabul edendigini yglan etjek boldy.
[3] Müşrikler Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň we ilkinji sahabalaryň yzlaryna düşýärdiler.
[4] Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem ‘Amry ýanyndan kowjak bolmady, ýöne häzirki wagtda onuň aladasyny edip oňa zyýan ýetmezlik üçin git diýdi.
[5] Nepil, sünnet namazlary hakynda sorady. [6] Ýagny gözüň bilen seredip edilen günäler çykyp gider.
[7] Namaz okanda Allahdan başga hiç zadyň pikirini etmese.
[8] Ýagny Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň öwredişi ýaly täret alyp, namaz okan adam.
[9] Ýagny Olaryň aýtmadyk zatlaryny aýtmaga ýa-da Olaryň sözüni ýoýmaga”