141

الخامس والعشرون عن أبي موسى رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (على كل مسلم صدقة) قال: أرأيت إن لم يجد قال: (يعمل بيديه فينفع نفسه ويتصدق) قال: أرأيت إن لم يستطع قال: (يعين ذا الحاجة الملهوف) قال: أرأيت إن لم يستطع قال: (يأمر بالمعروف أو الخير) قال: أرأيت إن لم يفعل قال: (يمسك عن الشر فإنها صدقة) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Musadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Her bir musulman sadaka bermelidir”. Sahabalaryň biri: “Sadaka bermäge zady ýok bolsa näme etmeli?” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Eli bilen işläp pul gazansyn, hem özüne peýda bolar, hem-de sadaka berer” diýdi. Ol sahaba: “Eger muny edip başarmasa näme?” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Kynçylyga düşen bir bendä kömek etsin” diýdi. Ol ýene-de: “Muny hem başarmasa näme?” diýdi. “Adamlary ýagşy we haýyr işleri etmäge çagyrsyn” diýdi. “Muny hem edip bilmese näme?” diýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Ýamanlyk etmekden saklansyn, çünki, bu-da onuň üçin sadaka bolar” diýdi”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

142

وعن عائشة رَضِيِ اللَّهُ عَنْها أن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم دخل عليها وعندها امرأة. قال: (من هذه) قالت: هذه فلانة تذكر من صلاتها. قال: (مه عليكم بما تطيقون، فوالله لا يمل اللَّه حتى تملوا) وكان أحب الدين إليه ما داوم صاحبه عليه. مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ. و(مه): كلمة نهي وزجر. ومعنى (لا يمل الله) : لا يقطع ثوابه عنكم وجزاء أعمالكم ويعاملكم معاملة المالّ (حتى تملوا) فتتركوا. فينبغي لكم أن تأخذوا ما تطيقون الدوام عليه ليدوم ثوابه لكم وفضله عليكم.

Hezreti Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol bir aýal bilen otyrka Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem onuň ýanyna giripdir:

"“Bu aýal kim?” diýip sorapdyr. Hezreti Aişa: “Bu pylan aýal diýenden soň, onuň köp namaz okandygyny aýdypdyr.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Bes et! Güýjüňiziň ýetdiginden ediň. Allaha kasam bolsun, siz irýänçäňiz Allah irmez” diýdi. (Ýagny, Allah siziň yzyny üzmän, ertirden agşama çenli etjek ähli ybadatlaryňyzy kabul etjekdir. Ýöne hiç haçan işiňizi-güýjüňizi taşlap, ähli wagtyňyzy ybadat bilen geçirmegiňizi hem islemez). Onuň üçin iň gowy ybadat, az hem bolsa dowamlyragydyr” "

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

143

وعن أنس رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: (جاء ثلاثة رهط إلى بيوت أزواج النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يسألون عن عبادة النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فلما أخبروا كأنهم تقالوها وقالوا: أين نحن من النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم وقد غفر له ما تقدم من ذنبه وما تأخر. قال أحدهم: أما أنا فأصلي الليل أبداً. وقال الآخر: وأنا أصوم الدهر ولا أفطر. وقال الآخر: وأنا أعتزل النساء فلا أتزوج أبداً. فجاء رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّم إليهم فقال: ” أنتم الذين قلتم كذا و كذا؟! أما والله اني لأخشاكم لله وأتقاكم له لكني أصوم وأفطر، وأصلي و أرقد، وأتزوج النساء، فمن رغب عن سنتي فليس مني“. مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ

Enesden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Bir gezek üç sany adam Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň nähili ybadat edişini soramak üçin Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň aýallarynyň öýlerine geldiler. Haçan-da Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ybadat edişi olara habar berilende, olar muny özleri üçin az görüp: “Biz nirede, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem nirede?! Onuň geçmişdäki we geljekdäki ähli günälerem geçildi” diýdiler. Içlerinden biri: “Men mundan beýläk, hemişe gijelerine namaz okap geçirerin” diýdi. Beýlekisi: “Men hemişe agzymy açman, agyz bekläp gezerin” diýdi. Üçünjisi bolsa: “Men hem aýallardan daş duraryn, hiç-haçan öýlenmerin” diýdi.
Biraz wagt geçensoň, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem olaryň ýanyna gelip: “Şeýle-şeýle diýenler sizmi?! Dykgat ediň! Allahdan ant içýärin, içiňizde Allahdan iň köp gorkýanyňyz we iň takwaňyz elbetde, Mendirin. Ýöne Men agzymy bekleýänem açýanam, gijelerine namazam okaýan, uklaýanam we aýallara-da öýlenýärin. Kimde-kim meniň sünnetimden ýüz öwürse, ol menden däldir” diýdi” . "

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

144

وعن ابن مسعود رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (هلك المتنطعون!) قالها ثلاثاً. رَوَاهُ مُسْلِمٌ. (المتنطعون) : المتعمقون المشددون في غير موضع التشديد.

Ibn Mes’uddan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem:

“Gerekmejek ýerlerde (diniň buýurmadygyny) aşa bek tutanlar heläk boldy!” diýip, üç gezek gaýtalady”.

Salgylanma:

(Muslim)

145

وعن أبي هريرة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (إن الدين يسر، ولن يشاد الدين إلا غلبه، فسددوا وقاربوا وأبشروا واستعينوا بالغدوة والروحة وشيء من الدلجة) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ. قوله (الدين) هو مرفوع على ما لم يسم فاعله. وروي منصوباً. وروي (لن يشاد الدين أحد) . وقوله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (إلا غلبه) : أي غلبه الدين وعجز ذلك المشاد عن مقاومة الدين لكثرة طرقه. و (الغدوة) : سير أول النهار. و (الروحة) آخر النهار. و (الدلجة) آخر الليل. وهذا استعارة وتمثيل. ومعناه: استعينوا على طاعة اللَّه عَزَّ وَجَلَّ بالأعمال في وقت نشاطكم وفراغ قلوبكم بحيث تستلذون العبادة ولا تسأمون وتبلغون مقصودكم، كما أن المسافر الحاذق يسير في هذه الأوقات ويستريح هو ودابته في غيرها فيصل المقصود بغير تعب، والله أعلم.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Elbetde, (Yslam) dini ýeňil dindir. (Ýöne tagat-ybadatlary edip özüne zorluk salýan) her bir adamdan welin, bu din üstün çykar. Şonuň üçin ortaça boluň[1]. (Amallaryňyzy kämil suratda ýerine ýetirip bilmeseňiz hem oňa) golaýrak (bir ybadat) etjek boluň. (Eden amallaryňyz üçin beriljek sogaba) begeniň! Güniň başyndan (irden) we soňundan (agşam) hem-de gijäniň bir böleginden (ybadat etmek üçin bu wagtlardan) peýdalanjak boluň”.

وفي رواية له: (سددوا، وقاربوا، واغدوا وروحوا، وشيء من الدلجة؛ القصد القصد تبلغوا)

Buharynyň başga bir rowaýatynda şeýle diýilýär:

“Ortaça boluň (amallaryňyzy kämil etmäge) golaý boljak boluň. Irden, agşam we gijäniň bir böleginden peýdalanyň, ortaça bolmakdan aýrylmajak boluň, şonda ýuwaş-ýuwaşdan maksada ýetersiňiz!”.

Salgylanma:

(Buhary)

bellikler:

[1] Ýagny güýjüňiziň ýetmeýän zadyny etjek bolmaň.

146

وعن أنس رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: دخل النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم المسجد فإذا حبل ممدود بين الساريتين، فقال: (ما هذا الحبل) قالوا: هذا حبل لزينب فإذا فترت تعلقت به. فقال النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (حلوه، ليصل أحدكم نشاطه فإذا فتر فليرقد) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Enesden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Bir gün Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem mesjide girdi. Iki sütüniň arasynda çekilen ýüpi görüp: “Bu ýüp näme?” diýip sorady. Sahabalar:
“Bu Zeýnebiň[1] ybadat edip ýadan wagtynda ýapyşýan ýüpi” diýdiler. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Ony çözüň! Sizden biri güýç-kuwwatly, ýadaw däl wagty namazyny okasyn, ýadaw we mejalsyz wagty ýatyp dynjyny alsyn” diýdi”. "

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

bellikler:

[1] Zeýneb bint Jahş (Allah ondan razy bolsun) Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň aýaly biziň hem enemizdir.

147

وعن عائشة رَضِيِ اللَّهُ عَنْها أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (إذا نعس أحدكم وهو يصلي فليرقد حتى يذهب عنه النوم؛ فإن أحدكم إذا صلى وهو ناعس لا يدري لعله يذهب يستغفر فيسب نفسه) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Namaz okap durkaňyz irkiljek bolsaňyz, ukyňyzy alýançaňyz bir sellem irkilip alyň. Çünki, oýaly-ukuly namaz okasaňyz, birdenkä bilmän Allah Tagaladan bagyşlanmagy dilemegiň ýerine, belki-de öz-özüňize gargaýmagyňyz mümkindir”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

148

وعن أبي عبد اللَّه جابر بن سمرة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: كنت أصلي مع النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم الصلوات فكانت صلاته قصداً، وخطبته قصداً. رَوَاهُ مُسْلِمٌ. قوله (قصدا) : أي بين الطول والقصر.

Ebu Abdulla Jabir ibn Semureden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Men namazlarymy Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen bile okardym. Onuň namazy-da, hutbasy-da ne uzyn, ne-de gysgady, ortaçady”.

Salgylanma:

(Muslim)

149

وعن أبي جحيفة وهب بن عبد اللَّه رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: آخى النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم بين سلمان وأبي الدرداء، فزار سلمان أبا الدرداء فرأى أم الدرداء متبذلة فقال لها: ما شأنك قالت: أخوك أبو الدرداء ليس له حاجة في الدنيا. فجاء أبو الدرداء فصنع له طعاماً فقال له: كل فإني صائم. قال: ما أنا بآكل حتى نأكل. فأكل، فلما كان الليل ذهب أبو الدرداء يقوم فقال: نم. فنام، ثم ذهب يقوم فقال له: نم. فلما كان آخر الليل قال سلمان: قم الآن. فصليا جميعا، فقال له سلمان: إن لربك عليك حقاً، وإن لنفسك عليك حقاً، ولأهلك عليك حقاً، فأعط كل ذي حق حقه. فأتى النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فذكر ذلك له، فقال النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (صدق سلمان) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ebu Juhaýfe Wähb ibn Abdulladan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem Selman bilen Ebud-Derdani biri-birine dogan okuşdyrdy. Bir gün Hezreti Selman, Ebud-Derdani zyýarat edende, onuň aýaly Ummud-Derdani aňry baş sada, köne eşiklerinde gördi. Oňa: “Bu halyň näme?” diýip sorady. Ol: “Seniň doganyň Ebud-Derdanyň dünýä bilen işi ýoga”[1] diýdi. Soňra Ebu-Derda öýe gelip, Selman üçin tagam taýýarlady we oňa: “Siz iýiň, meniň agzym bekli” diýdi. Selman: “Sen iýmeseň menem iýmerin” diýende, Ebud-Derda iýmäge başlady. Gije garaňky düşende, Ebud-Derda turup tehejjud namazyny okamakçy boldy. Selman oňa: “Ýat” diýdi. Ebud-Derda ýatdy. Bir mütdet geçen soň ol ýene-de turjak boldy. Selman oňa ýene-de: “Ýat” diýdi. Gije ahyrlaberende, Selman Ebud-Derda: “Indi tur” diýdi we ikisi bile namaz okadylar. Soňra Selman, Ebud-Derda garap şeýle diýdi:
“Seniň boýnuňda Robbuň haky, nebsiň haky we maşgalaň haky bardyr. Her bir hak eýesiniň hakyny bergin!” diýdi.
Soňra Ebud-Derda Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyna gelip, bu wakany habar berdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Selman dogry aýdypdyr” diýdi”."

Salgylanma:

(Buhary)

bellikler:

[1] Ýagny Ebud-Derdäniň oňa üns bermeýändigini, üpjin etmeýändigini, aýtdy.

150

وعن أبي محمد عبد اللَّه بن عمرو بن العاص رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: أخبر النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم أني أقول: والله لأصومن النهار ولأقومن الليل ما عشت. فقال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (أنت الذي تقول ذلك) فقلت له: قد قلته بأبي أنت وأمي يا رَسُول اللَّهِ. قال: (فإنك لا تستطيع ذلك؛ فصم وأفطر ونم وقم، وصم من الشهر ثلاثة أيام فإن الحسنة بعشر أمثالها وذلك مثل صيام الدهر) قلت: فإني أطيق أفضل من ذلك. قال: (فصم يوماً وأفطر يومين) قلت: فإني أطيق أفضل من ذلك. قال: (فصم يوماً وأفطر يوماً فذلك صيام داود عليه السلام وهو أعدل الصيام)

Ebu Muhammed Abdulla ibn Amr ibn ‘Asdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Meniň: “Allaha kasam bolsun, ýaşadygym mütdetçe gündizlerine agzymy bekläp, gijelerini ybadat bilen geçirerin”, diýen sözümi Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme habar beripdirler. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem maňa: “Muny sen diýdiňmi?” diýip sorady. “Enem-atam saňa gurban bolsun, ýa Resulallah! Hawa men diýipdim” diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Seniň muňa güýjiň ýetmez. Agzyňy hem bekle, hem aç, gijelerine hem ýat, hem ybadat et. Her aýda üç gün oraza tut. Çünki, her bir ýagşylyga on sogap berilýändir. Şeýle etseň bütin ömrüňi oraza tutup geçiren ýaly bolarsyň”[1] diýdi. Men: “Mundan köpräk etmäge-de güýjüm ýeter” diýdim. “Beýle bolsa, bir gün agzyňy bekle-de, iki gün agzyňy aç” diýdi. Men: “Mundan hem artdyryp bilerin” diýdim. “Onda, bir gün bekle-de, bir gün açaý. Çünki Dawut aleýhissalamyň orazasy şeýledi we bu-iň adalatly orazadyr”[2] diýdi”.

وفي رواية: (هو أفضل الصيام) فقلت: فإني أطيق أفضل من ذلك. فقال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (لا أفضل من ذلك) ولأن أكون قبلت الثلاثة الأيام التي قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم أحب إلي من أهلي ومالي.

Başga bir rowaýatda şeýle gelýär:

"“Bu orazanyň iň gowusydyr” diýdi. “Men mundan hem gowusyny edip bilerin” diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Mundan gowusy ýokdur” diýdi.
Abdulla ibn Amr ibn ‘As (Allah ondan razy bolsun): “Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň maslahat beren aýda üç gün orazasyny kabul eden bolsadym, bu maňa malymdan we maşgalamdan has gowy boljak eken”[3] diýipdir”."

وفي رواية (ألم أخبر أنك تصوم النهار وتقوم الليل) قلت: بلى يا رَسُول اللَّهِ. قال: (فلا تفعل؛ صم وأفطر ونم وقم؛ فإن لجسدك عليك حقاً، وإن لعينيك عليك حقاً، وإن لزوجك عليك حقاً، وإن لزورك عليك حقاً، وإن بحسبك أن تصوم من كل شهر ثلاثة أيام فإن لك بكل حسنة عشر أمثالها فإن ذلك صيام الدهر) فشدّدْت فشُدِّدَ علي. قلت: يا رَسُول اللَّهِ إني أجد قوة. قال: (صم صيام نبي اللَّه داود ولا تزد عليه) قلت: وما كان صيام داود قال: (نصف الدهر) فكان عبد اللَّه يقول بعد ما كبر: يا ليتني قبلت رخصة رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم .

Ýene bir rowaýatda şeýle gelýär:

"“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem maňa: “Seniň gündizlerine oraza tutup, gijelerine ybadat bilen geçirýändigiňi maňa habar berdiler, bu dogrumy?” diýdi. “Hawa, ýa Resulallah!” diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Beýle etme. Agzyňy hem bekle hem aç, gijelerine-de hem ýat hem ybadat et. Çünki, seniň boýnuňda bedeniň haky bardyr, gözleriň haky bardyr, aýalyň haky bardyr, we myhmanlaryň haky bardyr. Her aýda üç gün oraza tutmaklyk seniň üçin ýeterlikdir. Çünki, her bir ýagşylyk üçin on esse sogap bardyr. Şeýlelikde bütin bir ýyllap agyz bekledigiň bolar” diýdi.
Abdulla şeýle diýdi: “Men bekine tutup kynlaşdyrdygymça, maňa zor düşdi. Men: “Ýa Resulallah! Men özümi güýçli duýýaryn” diýdim. “Beýle bolsa, Dawut aleýhissalamyň oraza tutuşy ýaly, oraza tut, şondan artdyrma” diýdi. “Dawut aleýhissalamyň orazasy nähili?” diýip soranymda, “Ýylyň ýarysyny oraza tutup geçirmekdir” diýdi.
Abdullanyň ýaşy ötüşenden soňra: “Käşgä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň rugsadyny kabul eden bolsadym” diýerdi”. "

وفي رواية: (ألم أخبر أنك تصوم الدهر، وتقرأ القرآن كل ليلة) فقلت: بلى يا رَسُول اللَّهِ ولم أرد بذلك إلا الخير. قال: (فصم صوم نبي اللَّه داود فإنه كان أعبد الناس، واقرأ القرآن في كل شهر) قلت: يا نبي اللَّه إني أطيق أفضل من ذلك قال: (فاقرأه في كل عشرين) قلت: يا نبي اللَّه إني أطيق أفضل من ذلك قال: (فاقرأه في كل عشر) قلت: يا نبي اللَّه إني أطيق أفضل من ذلك قال: (فاقرأه في كل سبع ولا تزد على ذلك) فشَدَّدْتُ فشُدِّدَ علي، وقال لي النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (إنك لا تدري لعلك يطول بك عمر) قال: فصرت إلى الذي قال لي النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم، فلما كبرت وددت أني كنت قبلت رخصة نبي اللَّه صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم.

Başga bir rowaýatda şeýle gelýär:

"“Maňa seniň mydama agzyňy bekläp, gijelerine Kuran okap geçirýändigiňi habar berdiler, şeýlemi?” diýdi. “Hawa, ýa Resulallah, ýöne meniň beýle etmekde haýyrdan başga niýetim ýokdur” diýdim. “Beýle bolsa, Dawut aleýhissalamyň oraza tutuşy ýaly, oraza tut. Çünki, ol iň köp ybadat eden adamdy we Kurany aýda bir gezek hatym et” diýdi. Men:
“Ýa Resulallah, men mundan artygyna-da güýjüm ýeter” diýdim. “Beýle bolsa, ýigrimi günde bir hatym et” diýdi. Men: “Ýa Resulallah, men mundanam artdyrmaga güýjüm ýeter” diýenimde: “Beýle bolsa, on günde bir hatym et” diýdi. Men ýene-de: “Eý Allahyň Pygamberi, men mundan hem artdyryp bilerin” diýdim. “Onda her ýedi günde bir gezek hatym et, ýöne ondan artdyrma” diýdi.
Men bekine tutup dowam etdigimçe, tersine özüme kyn düşdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem maňa: “Sen näbilýärsiň, belki sen uzak ýaşarsyň” diýdi.
Abdulla şeýle diýdi: “Edil Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň maňa aýdyşy ýaly boldy. Garradygymça-da “Käşgä Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň rugsadyny kabul eden bolsadym!” diýip köp arzuw etdim”.

وفي رواية: (وإن لولدك عليك حقا).

Başga bir rowaýatda: “Seniň boýnuňda çaglaryň hem haky bardyr” diýip gelýär.

وفي رواية: (لا صام من صام الأبد) ثلاثا

Başga bir rowaýatda bolsa: “Bütin ömrüni oraza tutan, oraza tutmadyk ýalydyr” diýip, üç gezek gaýtalady”.

وفي رواية: (أحب الصيام إلى اللَّه صيام داود، وأحب الصلاة إلى اللَّه صلاة داود: كان ينام نصف الليل ويقوم ثلثه وينام سدسه، وكان يصوم يوماً ويفطر يوماً، ولا يفر إذا لاقى)

Ýene bir rowaýatda şeýle gelýär: “Allahyň iň gowy görýän orazasy, Dawud aleýhissalamyň orazasydyr. Allahyň iň gowy görýän namazy, Dawud aleýhissalamyň namazydyr. Dawud aleýhissalam gijäniň ýarymyna çenli ýatardy, üçden birini ybadat bilen geçirip, altydan birinde ýene-de ýatardy. Bir gün oraza tutardy, bir gün tutmazdy. Duşman bilen garşylaşanda bolsa, hiç haçan gaçmazdy”.

وفي رواية قال: أنكحني أبي امرأة ذات حسب، وكان يتعاهد كنته: أي امرأة ولده، فيسألها عن بعلها فتقول له: نعم الرجل من رجل لم يطأ لنا فراشاً، ولم يفتش لنا كنفاً منذ أتيناه! فلما طال ذلك عليه ذكر ذلك للنبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فقال: (القني به) فلقيته بعد فقال: (كيف تصوم) قلت: كل يوم. قال: (وكيف تختم) قلت: كل ليلة. وذكر نحو ما سبق. وكان يقرأ على بعض أهله السبع الذي يقرؤه يعرضه من النهار ليكون أخف عليه بالليل، وإذا أراد أن يتقوى أفطر أياماً وأحصى وصام مثلهن كراهية أن يترك شيئاً فارق عليه النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم. كل هذه الروايات صحيحة معظمها في الصحيحين وقليل منها في أحدهما.

Başga bir rowaýatda Abdulla şeýle diýýär: “Kakam maňa abraýly adamyň gyzyny alyp berdi. Aram-aram gelninden ýoldaşynyň[4] hal-ýagdaýyny sorar durardy. Aýalym oňa: “Ol nähili gowy adam, gelenim bäri ne düşegime aýak basdy ne-de maňa ýanaşdy” diýipdir. Ýagdaý bu şekilde dowam eden soň, kakam muny Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme habar beripdir. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Ony meniň bilen görüşdiriň” diýipdir. Soňra men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bilen görüşdim. Ol menden: “Nähili oraza tutýarsyň?” diýip sorady. Men: “Her gün” diýdim. Ol ýene: “Kurany nähili hatym edýärsiň?” diýdi. Men: “Her gije” diýdim.
Şondan soň Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem maňa ýokarda aýdylanlara meňzeş bir ýoly salgy berdi.
Abdulla gije ýeňil bolar ýaly, gije okamaly Kuranynyň ýediden bir bölegini gündizine öýdäkilerinden birine okap bererdi. Haçanda ýadawlygyny aýryp, kuwwatlanasy gelen mahaly, agzyny açardy we şol günleri sanap goýardy. Soňra Pygamberimiz sallallahu aleýhi weselleme beren sözünde durjak bolup, şol günleriň kazasyny alardy”.
"

Salgylanma:

(Şu rowaýatlaryň hemmesi sahyhdyr. Uly bölegi Buhary we Muslimdedir. Azyragy bolsa bu ikisiniň birindedir.)

bellikler:

” [1] Ýagny her aý üç gün oraza tutmak, on esse köpeldilip, tutuş bir aýy oraza tutan ýaly bolar. Bu-da bütin bir ýyl agyz beklemek ýaly bolar.
[2] Ýagny bedeniňe garşy adalatly boldugyňdyr. Çünki bedeniňem dynç almagy gerekdir.
[3] Abdulla ibn Amra garrandan soň oraza tutmak has agyr düşüpdir. Ýöne ol şonda-da köp oraza tutupdyr. [4] Abdullanyň”

151

وعن أبي ربعي حنظلة بن الربيع الأسيدي الكاتب أحد كتاب رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: لقيني أبو بكر رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ فقال: كيف أنت يا حنظلة قلت: نافق حنظلة! قال: سبحان اللَّه! ما تقول قلت: نكون عند رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يذكرنا بالجنة والنار كأنا رأي عين فإذا خرجنا من عند رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم عافسنا الأزواج والأولاد والضيعات نسينا كثيراً. قال أبو بكر رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ: فوالله إنا لنلقى مثل هذا. فانطلقت أنا وأبو بكر حتى دخلنا على رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم فقلت: نافق حنظلة يا رَسُول اللَّهِ! فقال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (وما ذاك) قلت: يا رَسُول اللَّهِ نكون عندك تذكرنا بالنار والجنة كأنا رأي عين فإذا خرجنا من عندك عافسنا الأزواج والأولاد والضيعات نسينا كثيراً. فقال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (والذي نفسي بيده إن لو تدومون على ما تكونون عندي وفي الذكر لصافحتكم الملائكة في فرشكم وفي طرقكم، ولكن يا حنظلة ساعة وساعة) ثلاث مرات. رَوَاهُ مُسْلِمٌ. قوله: (ربعي) بكسر الراء. (والأسيدي) بضم الهمزة وفتح السين وبعدها ياء مكسورة مشددة وقوله (عافسنا) هو بالعين والسين المهملتين، : أي عالجنا ولاعبنا. و (الضيعات) : المعايش.

151. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň kätiplerinden biri bolan kätip Ebu Ryb’yý Hanzala ibn Er-Raby’ Useýýididen (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Bir gün maňa Ebu Bekr (Allah ondan razy bolsun) gabat geldi. Ol maňa: “Eý Hanzala, ýagdaýlaryň nähili?” diýdi. Men: “Hanzala munafyk boldy” diýdim. “Subhanalla, diýýäniň näme?” diýdi. Men: “Haçanda biz Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanynda wagtymyz Jennet, Jähennemden gürrüň berýär, biz olary gözümiz bilen gören ýaly bolýarys. Emma haçanda biz Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyndan gaýdyp, çagalarymyzyň, aýallarymyzyň ýa-da işimiziň başyna baranymyzda bularyň köpüsini ýatdan çykarýarys” diýdim.
Ebu Bekr (Allah ondan razy bolsun): “Allaha kasam bolsun, bizde-de şeýle bolýar” diýdi. Soňra men Ebu Bekr bilen bile Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanyna bardyk. Men: “Ýa Resulallah! Hanzala munafyk boldy” diýdim. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Bu näme diýdigiň?” diýdi. Men: “Ýa Resulallah! Siziň ýanyňyzda wagtymyz Jennet bilen Jähennemden gürrüň bereniňizde, biz göýä, gözümiz bilen gören ýaly bolýarys. Siziň ýanyňyzdan gaýdyp aýallarymyz, çagalarymyz we işimiz bilen meşgul bolanymyzda bolsa, bularyň köpüsini ýatdan çykarýarys” diýdim.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýdi: “Janym elinde bolan Allahdan ant içýärin, eger-de siz meniň ýanymdaky ýaly dowamly zikr edip bilsediňiz, perişdeler düşekleriňizde we ýollaryňyzda siziň bilen elleri bilen salamlaşardylar. Emma, eý Hanzala, bir sagat ybadat etseňiz, bir sagady dünýä işleri bilen geçiriň diýip, üç gezek gaýtalady”."

Salgylanma:

(Muslim)

152

وعن ابن عباس رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: بينما النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يخطب إذا هو برجل قائم فسأل عنه، فقالوا: أبو إسرائيل نذر أن يقوم في الشمس ولا يقعد ولا يستظل ولا يتكلم ويصوم. فقال النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (مروه فليتكلم وليستظل وليقعد وليتم صومه) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ibn Abbasdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hutba okap durka, dik üstünde duran bir adamy gördi we onuň kimdigini sorady. Sahabalar: “Ol Ebu Ysraýyl, günüň aşagynda durmagy, oturmazlygy, kölegede durmazlygy, gürlemezligi, oraza tutmaklygy nezir edipdir” diýdiler. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Oňa aýdyň, gürlesin, kölegede-de dursun, otursyn ýöne orazasyny welin tamamlasyn” diýdi” .

Salgylanma:

(Buhary)

153

وعن عمر بن الخطاب رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: قال رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (من نام عن حزبه من الليل أو عن شيء منه فقرأه ما بين صلاة الفجر وصلاة الظهر كتب له كأنما قرأه من الليل) رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Omar ibn Hattabdan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Bir kişi gijelerine adat edinen hizbini (nepil namazy ýa-da Kuranyň bir bölegini), okamazdan ýa-da ony tamamlamazdan öň ýatyp galsa, soňra ony ertir namazy bilen öýle namazynyň aralygynda okasa, oňa gije okan sogaby ýazylar”.

Salgylanma:

(Muslim)

154

وعن عبد اللَّه بن عمرو بن العاص رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال، قال لي رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم: (يا عبد اللَّه لا تكن مثل فلان كان يقوم من الليل فترك قيام الليل) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Abdulla ibn ‘Amr ibn ‘Asdan (Allah olardan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem maňa şeýle diýdi: “Eý, Abdulla! Pylan adam ýaly bolma, ol hemişe gijelerine namaz okap, ybadat bilen geçirerdi, indi bolsa, ony terk etdi”

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

155

وعن عائشة رَضِيِ اللَّهُ عَنْها قالت: كان رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم إذا فاتته الصلاة من الليل من وجع أو غيره صلى من النهار ثنتي [اثنتي] عشرة ركعة. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Aişadan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem hassalykdan ýaňa ýa-da başga bir sebäpden ýaňa gije namazyny okap bilmese, gündizine on iki rekagat namaz okardy”.

Salgylanma:

(Muslim)

156

فالأول عن أبي هريرة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ عن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (دعوني ما تركتكم؛ إنما أهلك من كان قبلكم كثرة سؤالهم واختلافهم على أنبيائهم، فإذا نهيتكم عن شيء فاجتنبوه، وإذا أمرتكم بأمر فأتوا منه ما استطعتم) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Men sizi öz erkiňize goýan wagtym, siz hem meni öz erkime goýuň. Çünki, sizden öňki geçen milletler, öz Pygamberlerine köp sowal bermekleri we jedelleşmekleri sebäpli heläk boldular. Şol sebäpli hem men size nämäni gadagan etsem, siz şondan gaça duryň. Emr eden zadymy bolsa, güýjüňiziň ýetdiginden etjek boluň!”.

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)

157

الثاني عن أبي نجيح العرباض بن سارية رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال: وعظنا رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم موعظة بليغة، وجلت منها القلوب، وذرفت منها العيون. فقلنا: يا رَسُول اللَّهِ كأنها موعظة مودع فأوصنا. قال: (أوصيكم بتقوى اللَّه والسمع والطاعة وإن تأمر عليكم عبد[حبشي]، وإنه من يعش منكم فسيرى اختلافاً كثيراً! فعليكم بسنتي وسنة الخلفاء الراشدين المهديين عضوا عليها بالنواجذ، وإياكم ومحدثات الأمور فإن كل بدعة ضلالة) رواه أبو داود والترمذي وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صحيح. (النواجذ) بالذال المعجمة: الأنياب وقيل الأضراس.

Ebu Nejih ‘Yrbad ibn Säriýeden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol şeýle diýipdir:

"“Bir gün Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem bize örän täsirli bir wagyz aýtdy, ýürekler titräp, gözlerden ýaş akyp gitdi. Biz: “Ýa Resulallah! Bu wagyz hoşlaşýan adamyň wagzyna meňzeýär, bize bir wesýet edip ber!” diýdik. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem:
“Size Allaha takwaçylyk edip (Ondan gorkmaklygyňyzy), başyňyza bir gara gul ýolbaşçy edip bellense-de, oňa tabyn bolup, boýun egmegiňizi wesýet edýärin. Menden soň siziň içiňizde uzak ýaşajaklaryňyz köp yhtylaflar (agzalalyklar) görerler. Şol sebäpli hem meniň sünnetime we dogry ýolda bolan, Hulefäi-Raşidinleriň (dört çarýarlaryň) sünnetlerine berk ýapyşyň. Olary azy dişleriňiz bilen dişläň. Dinde täze dörän bidgatlardan saklanyň, çünki her bir bidgat[1] – zalalatdyr[2] (ýoldan çykaryp, azaşdyrjakdyr)”. "

Salgylanma:

(Ebu Dawud we Tirmizi. Tirmizi: Bu hadys Hasan sahyh, diýipdir)

bellikler:

” [1] Bidgat biziň dinimizde ýok bolup, soňra dörän ybadatlara aýdylýar.
[2]Ýagny sizi azaşdyrar.”

158

الثالث عن أبي هريرة رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم قال: (كل أمتي يدخلون الجنة إلا من أبى) قيل: ومن يأبى يا رَسُول اللَّهِ قال: (من أطاعني دخل الجنة، ومن عصاني فقد أبى) رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ.

Ebu Hureýreden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem şeýle diýipdir:

“Islemeýänlerden başga, ymmatymyň ählisi Jennete girer”. Sahabalar: “Ýa Resulallah! Jennete girmegi kim islemez?” diýip soradylar. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem: “Maňa boýun bolanlar Jennete girer, maňa boýun bolman, garşy gelenler bolsa, Jenneti islemeýänlerdir” diýdi”.

Salgylanma:

(Buhary)

159

الرابع عن أبي مسلم، وقيل: أبي إياس سلمة بن عمر بن الأكوع رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ أن رجلاً أكل عند رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم بشماله فقال: (كل بيمينك) قال: لا أستطيع. قال: (لا استطعت!) ما منعه إلا الكبر، فما رفعها إلى فيه. رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Ebu Muslim, oňa Ebu Iýäs hem diýildi – Seleme ibn ‘Amr ibn Ekwa’dan (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä,

"bir adam Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň ýanynda çep eli bilen iýdi. Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oňa: “Sag eliň bilen iý!” diýdi. Ol adam: “Başaramok-da” diýdi.
Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oňa: “Başarman geç!” diýdi.
Çünki, ol adam ulumsylygy sebäpli Pygamberimiziň sözüni diňlemändi. Şondan soň ol, elini agzyna-da göterip bilmedi”. "

Salgylanma:

(Muslim)

160

الخامس عن أبي عبد اللَّه النعمان بن بشير رَضِيِ اللَّهُ عَنْهُ قال سمعت رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يقول: (لَتُسَوُّنَّ صفوفكم أو ليخالفن اللَّه بين وجوهكم) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.

Ebu Abdulla Nugman ibn Beşirden (Allah ondan razy bolsun) rowaýat edilmegine görä, ol men Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellemiň şeýle diýenini eşitdim diýipdir:

“Ýa namazda saplaryňyzy göneldersiňiz, ýa-da Allah araňyzda agzalalyk döreder”.

وفي رواية لمسلم: كان رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم يسوي صفوفنا حتى كأنما يسوي بها القداح حتى رأى أنا قد عقلنا عنه. ثم خرج يوماً فقام حتى كاد أن يكبر فرأى رجلاً بادياً صدره فقال: (عباد اللَّه لتسون صفوفكم أو ليخالفن اللَّه بين وجوهكم) .

Muslimiň rowaýatynda şeýle gelýär:

"“Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem oklary göneldişi ýaly biziň saplarymyzy gönelderdi. Ol tä biziň muňa öwrenişendigimizi görýänçä, dowam etdirdi.
Bir gün Pygamberimiz sallallahu aleýhi wesellem namaz okamaga çykyp, namaz okajak ýerinde durdy. “Allahu Akbär” diýip tekbir aljak bolup durka, bir adamyň döşüniň sapdan öňe çykyp duranyny gördi we şeýle diýdi:
“Eý, Allahyň bendeleri! Ýa namazda saplaryňyzy göneldersiňiz, ýa-da Allah araňyzda agzalalyk döreder we biri-biriňizden ýüz öwürersiňiz”. "

Salgylanma:

(Muttafakun aleýhi)